کم خونی مگالوبلاستیک، علل، علائم و راه های درمان

زمانی با اختلال کم‌خونی مواجه می‌شویم، که تعداد گلبول‌های قرمز (RBC) کمتر از حالت طبیعی باشد. گلبول‌های قرمز، وظیفه انتقال اکسیژن به اندام‌های بدن را دارند، اگر بدن دارای میزان کافی از این گلبول‌ نباشد، اکسیژن کافی به بافت‌ها و اندام‌های بدن نمی‌رسد. انواع گوناگونی از اختلالات کم‌خونی، با علل و علائم متفاوت وجود دارد. شاخصه اصلی کم‌خونی مگالوبلاستیک، وجود گلبول‌های قرمز بزرگتر از حد نرمال است. علاوه بر این تعداد این گلبول‌ها نیز به حد کافی نیست.

در صورتی ‌که گلبول‌های قرمز به درستی تولید نشوند، کم‌خونی مگالوبلاستیک به‌وجود می‌آید. به علت اینکه سلول‌های خونی بسیار بزرگ هستند، احتمال این وجود دارد، که توانایی خروج از مغز استخوان را نداشته باشند و نتوانند وارد جریان خون شده و اکسیژن را منتقل سازند. علائم کم خونی را بشناسید!

علل کم خونی مگالوبلاستیک

بطور کلی ممکن است، کم‌خونی‌های زیر، با توجه به عامل اختلال، جز کم‌خونی‌های مگالوبلاستیک محسوب شوند:

• • کم‌خونی ماکروسیتیکی، که در صورت وجود گلبول‌های قرمز بزرگتر از حدنرمال، بوجود می‌آید.
  • کم‌خونی ناشی از کمبود اسید‌فولیک یا کم‌خونی بر اثر کمبود فولات
  • کم‌خونی خطرناک

کم‌خونی به علت کمبود ویتامین B12

دو علت اصلی کم‌خونی مگالوبلاستیک، کمبود ویتامین B12 و ویتامین فولات هستند. این دو ویتامین، در تولید گلبول‌های قرمز سالم مورد نیاز هستند. هنگامی‌که با کمبود آن‌ها مواجه شویم، این امر روی آرایش گلبول‌های قرمز خون تأثیر گذاشته و در نتیجه سلول‌ها، آنطور که باید، تقسیم و یا تکثیر نخواهند شد.

کمبود ویتامین B12

ویتامین B12، ماده مغذی‌ای است، که در موادغذایی مثل: جگر بره، گوشت گاو، ساردین، تن و سایر ماهی‌ها، تخم مرغ، شیر، مخمر مغذی غنی شده، یافت می‌شود. بعضی از افراد نیز، در جذب ویتامین B12 کافی از رژیم غذاییشان، ناتوانند و به همین سبب دچار کم‌خونی مگالوبلاستیک می‌شوند. کم‌خونی مگالوبلاستیک بر اثر کمبود ویتامین B12، با نام کم‌خونی کمبود ویتامین B12 نیز، شناخته شده است. یکی از  کم‌خونی‌های ناشی از کمبود ویتامین B12، که به ندرت دیده می‌شود، «کم‌خونی خطرناک» است. «کم‌خونی پرنیشیوز» به عنوان یک بیماری خود ایمنی، ناشی از کمبود پروتئینی در معده، به نام «فاکتور ذاتی» است. بدون فاکتور ذاتی یا داخلی، قادر به جذب ویتامین B12 نخواهیم بود.

شاید کم‌خونی، بر اثر کمبود ویتامین B12، یا به عبارت دیگر، نبود ویتامین B12 کافی در برنامه غذایی شما ایجاد شده باشد. ویتامین B12 را نمی‌توان به طور طبیعی از محصولات گیاهی دریافت نمود، کمبود ویتامین B12 در کسانی ‌که گیاهخوار و یا وگان هستند، شایع‌تر است. علاوه ‌براین در صورتیکه از داروهایی استفاده می‌کنید، که سبب کاهش ویتامین B12 می‌شوند، همچون مهارکننده‌های پمپ پروتون و متفورمین (فورتامت، گلومتزا)، ممکن است مبتلا به کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 شوید. همچنین اگر جراحی‌های خاصی، مثل جراحی مربوط به اضافه وزن داشته‌اید، شاید به ناتوانی در جذب ویتامین B12، دچار شوید.

کمبود فولات

فولات، ویتامین دیگری است، که جهت رشد گلبول‌های قرمز طبیعی، ضروری است. فولات در موادغذایی همچون: جگر گاو، اسفناج، کلم بروکسل، آووکادوها و پرتقال‌ها وجود دارد. فولات معمولا با «اسیدفولیک» ترکیب می‌شود؛ در حقیقت، اسیدفولیک نوع مصنوعی فولات است، که در مکمل‌ها، غلات و غذاهای غنی شده موجود است. مصرف نادرست الکل نیز ممکن است، یکی از علل کمبود فولات باشد، الکل باعث ایجاد اختلال در توانایی بدن، برای جذب فولات و اسیدفولیک می‌شود. کمبود فولات در دوره بارداری نیز، به علت نیاز جنین در حال رشد، به مقادیر بالای فولات، بسیار رایج است.

علائم کم خونی مگالوبلاستیک

رایج‌ترین نشانه کم‌خونی مگالوبلاستیک، احساس خستگی است. علائم می‌توانند در افراد مختلف، متفاوت باشند. از دیگر علائم این بیماری، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ضعف عضلانی، تنگی نفس، رنگ پریدگی بیش از حد پوست، گلوسیت یا تورم زبان، حساسیت زبان، بی‌اشتهایی یا کاهش وزن، اسهال، حالت تهوع، ضربان قلب سریع، احساس سوزن سوزن شدن در دست و پا و بی‌حسی در دست‌ها و پاها

روش تشخیص کم‌ خونی مگالوبلاستیک

برای تشخیص کم‌خونی مگالوبلاستیک از آزمایشاتی نظیر شمارش کامل خون (CBC)، استفاده می‌کنند، که این آزمایش بخش‌های گوناگون خون را اندازه‌گیری و ارزیابی می‌کند. در آزمایش CBC، می‌توانند تعداد و ظاهر گلبول‌های قرمز را مورد بررسی قرار دهند. اگر به کم‌خونی مگالوبلاستیک، مبتلا باشید، گلبول‌های قرمز بزرگتر و غیرطبیعی به نظر خواهند رسید.

همچنین، پزشک معالج سابقه پزشکی شما را نیز بررسی کرده و معاینه‌ای فیزیکی، جهت اطمینان از نبود علل دیگر، برای وجود علائم مشکوک در بدن شما، انجام می‌دهد؛ علاوه بر این، آزمایش‌های خون دیگری، جهت تشخیص اینکه کمبود ویتامین، دلیل کم‌خونی بوده یا خیر، تجویز می‌شود. این آزمایش‌ها برای دانستن پاسخ اینکه آیا کمبود ویتامین B12 یا فولات، علت ایجاد بیماری هستند، نیز مفید است. (فولات همان ویتامین B9 بوده و نام دیگر ویتامین B12، کوبالامین است.)

آزمون شیلینگ

آزمایش شیلینگ، نوعی آزمایش خون بوده، که برای تشخیص توانایی بدن شما در جذب ویتامین B12، تجویز می‌شود. بعد از مصرف مکمل کوچکی از ویتامین B12 رادیواکتیو، نمونه ادرار خود را جمع آوری کرده تا توسط پزشک بررسی شود. بار دیگر همان مکمل رادیو اکتیو را همراه با پروتئین فاکتور ذاتی (که بدنتان برای جذب ویتامین B12 نیاز دارد) مصرف کرده و نمونه ادرار دیگری برای مقایسه با نمونه اول، جمع کنید.

اگر این نمونه‌های ادرار مشخص کنند، که شما فقط بعد از مصرف B12، درترکیب با فاکتور ذاتی، آن ویتامین را جذب کرده‌اید، یعنی فاکتور ذاتی بطور طبیعی در بدن شما تولید نمی‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که بدن شما نمی‌تواند ویتامین B12 را، به طور خودبخود جذب کند.

درمان کم‌ خونی مگالوبلاستیک

پزشکان با توجه به علت بیماری کم‌خونی مگالوبلاستیک، به درمان آن اقدام خواهند کرد. روش درمانی شما ممکن است به سن و سلامت کلی بدنتان، پاسخ بدن شما به انواع درمان‌ها و همچنین شدت بیماریتان بستگی داشته باشد. درمان کم‌خونی غالبا روندی ادامه دار خواهد داشت.

درمان بیماری ناشی از کمبود ویتامین B12

برای درمان کم‌خونی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود ویتامین B12، ممکن است احتیاج به تزریق ماهانه ویتامین B12 باشد؛ مصرف مکمل‌های خوراکی نیز، به درمان شما کمک می‌کند. استفاده از غذاهای سرشار از ویتامین B12 نیز می‌تواند، بسیار مفید باشد. علاوه بر آنچه در بخش‌های قبل به آن اشاره کردیم، نمونه‌های دیگری از موادغذایی سرشار از ویتامین B12 وجود دارند، که عبارتند از: مرغ، غلات غنی شده(به ویژه سبوس)، صدف

بعضی از افراد، مبتلا به جهش ژنتیکی در ژن متیلن تتراهیدروفولات ردوکتاز (MTHFR) بوده و این ژن مسئول تبدیل برخی ویتامین‌های گروه B، از جمله B12 و فولات، به شکل قابل مصرف آن‌ها، برای بدن است. مکمل متیل کوبالامین، برای مبتلایان به جهش MTHFR توصیه می‌شود.

درمان کم‌خونی بر اثر کمبود فولات

کم‌خونی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود فولات را می‌توان با مصرف مکمل‌های اسیدفولیک خوراکی یا داخل وریدی درمان نمود. رژیم غذایی مناسب نیز، به افزایش سطح فولات، کمک خواهد کرد. غذاهای بیشتری که حاوی فولات هستند، عبارتند از: سبزیجات برگ سبز، بادام زمینی، عدس و غلات غنی شده. به مبتلایان به این بیماری هم، مصرف متیل فولات توصیه می‌شود. آیا یا «کم خونی سیدروبلاستیک» آشنایی دارید؟!

نکات کلی درباره روند درمان

درمان کم‌خونی مگالوبلاستیک، در گذشته دشوارتر بود، اما در حال حاضر، مبتلایان به کم‌خونی مگالوبلاستیک، بر اثر کمبود ویتامین B12 یا کمبود فولات، می‌توانند علائم خود را بررسی کرده و با پیگیری روند درمان و مصرف مکمل‌های کم خونی مناسب، وضعیت سلامت خود را بهبود بخشند. کمبود ویتامین B12، ممکن است موجب ایجاد مشکلات دیگری نیز بشود، مشکلاتی همچون آسیب عصبی و اختلالات دستگاه گوارش. این مشکلات با تشخیص به‌موقع و اقدام سریع برای درمان، قابل جبران خواهند بود.

آزمایش ژنتیک هم، برای تشخیص اینکه آیا مبتلا به جهش ژنتیکی MTHFR هستید یا خیر، گزینه بسیار مناسبی است. افرادی که دچار کم‌خونی خطرناک هستند نیز، گاهی در معرض خطر ابتلا به سرطان معده و کاهش استحکام استخوان قرار می‌گیرند، بنابراین، تشخیص به موقع کم‌خونی مگالوبلاستیک، ضروری و حیاتی است. در صورت بروز علائم کم‌خونی، حتما با پزشک خود مشورت کنید. پزشک می‌تواند با ارائه روش‌های درمانی مناسب، مانع از رسیدن هرگونه آسیب‌های دائمی، به سلامت شما شود.