درک کم‌خونی در کودکان، تشخیص و درمان کم خونی کودکان چگونه ممکن است؟!

کودکان شما بطور معمول، گاهی خسته یا تحریک‌پذیر به نظر می‌رسند، اما اگر این مشکل تبدیل به یک حالت دائمی شود، ممکن است نشان‌دهنده مشکل جدی‌تری باشد. خستگی، رنگ پریدگی و بدخلقی از نشانه‌های کم‌خونی است، بخصوص در نوزادانی که زودتر از زمان معین به دنیا آمده‌اند. کم‌خونی رایج‌ترین کمبود تغذیه، در جهان محسوب می‌شود و کم‌خونی ناشی از کمبود آهن و یا سایر کم‌خونی‌ها، به علت اثرات طولانی مدتی که بر رشد کودک می‌گذارد، بسیار نگران کننده هستند. در این مقاله قرار است بر اساس استنادهای علمی هلث لاین این موضوع را بررسی کنیم.

کم خونی چیست؟

هنگامی‌که تعداد گلبول‌های قرمز خون کمتر از حد نرمال باشد، یا وقتی‌که میزان هموگلوبین در گلبول‌های قرمز، بسیار کم باشد، دچار کم‌خونی می‌شویم. هموگلوبین درواقع پروتئینی است که در گلبول‌های قرمز شما وجود دارد، وظیفه حمل و انتقال اکسیژن در سرتاسر بدن و حذف دی‌اکسیدکربن بر عهده گلبول‌های قرمز است. کم بودن میزان هموگلوبین، به معنی کم بودن اکسیژن و وجود دی‌اکسیدکربن بیش از حد در بدن است. دلایل بسیاری سبب ایجاد کم‌خونی می‌شوند. در این بخش به معرفی برخی از انواع  کم‌خونی‌ها و دلایل و علائم کم خونی می‌پردازیم.

نارسایی کمبود آهن

آهن یک ماده معدنی است، که جهت تولید هموگلوبین ضروری است، مقدار کم آهن، که غالبا حاصل مصرف ناکافی موادمغذی است، سبب کاهش میزان و کارایی هموگلوبین، در بدن شما خواهد شد. کم‌خونی فقر آهن، رایج‌ترین نوع کم‌خونی‌هاست، با وجود این، اکثر مردم، از ابتلا به کم‌خونی فقر آهن بی‌‌خبر هستند و دنبال دلایل دیگری برای علائم به وجود آمده در بدن خود می‌گردند.

کم خونی میکروسیتیک

کم‌خونی میکروسیتیک را با اندازه گلبول‌های قرمز توصیف می‌کنند. گلبول‌های قرمز خون، در افراد مبتلا به کم‌خونی میکروسیتیک، کوچکتر و کم‌رنگ‌تر از حالت طبیعی هستند. این امر نیز نشان دهنده، ضعف در انتقال صحیح اکسیژن در بافت‌ها و اندام‌های بدن است.

به غیر از کمبود آهن، که از علل اصلی ایجاد این نوع کم‌خونی است، دلایل دیگری نیز وجود دارند که عبارتند از:

• • خونریزی حاد یا مزمن
  • افزایش نیاز بدن به آهن در شرایط خاص، مثل دوران بارداری
  • ضربه
  • عمل جراحي
  • قاعدگی سنگین
  • ضعف در جذب آهن
  • سرطان‌
  • تعدادی از بیماری‌های عفونی
  • بیماری‌های التهابی

تشخیص علت زمینه‌ای بیماری کم‌خونی میکروسیتیک، عامل مهمی در درمان موثر آن خواهد بود.

کم خونی ماکروسیتیک

علت کم‌خونی ماکروسیتی وجود گلبول‌های قرمز بسیار بزرگ، در خون است. این گلبول‌های قرمز بزرگتر از حد طبیعی، بالغ نبوده و به همین دلیل کارایی مشابه گلبول‌های قرمز طبیعی را ندارند. کم‌خونی‌های ماکروسیتیک، به دو گروه زیر تقسیم می‌شوند:

کم‌خونی مگالوبلاستیک: زمانی رخ می‌دهد، که مشکلی ناشی از خطای DNA، در روند تولید سلول‌های خونی پیش آمده باشد.

کم‌خونی غیرمگالوبلاستیک: این نوع کم‌خونی زمانی اتفاق می‌افتد، که عواملی همچون داروها یا نوع سبک زندگی، علت اصلی کم‌خونی باشند.

کم‌خونی مگالوبلاستیک، معمولا به دلایل زیر بوجود می‌آیند:

• • کمبود ویتامین B12
  • کمبود فولات
  • داروهایی مانند داروهای شیمی درمانی
  • انواع کم‌خونی غیر مگالوبلاستیک بر اثر موارد زیر ایجاد می‌شود:
  • مصرف بیش از حد الکل
  • بیماری کبد
  • کم‌کاری تیروئید

 در لینک «کم خونی مگالوبلاستیک» از این نوع کم خونی بیشتر بخوانید!

کم‌ خونی همولیتیک

در کم‌خونی همولیتیک، گلبول‌های قرمز خون شما از لحاظ ابعاد، شکل و عملکرد، طبیعی بوده، اما دارای طول عمر کمتری هستند. هر کدام از سلول‌ها، طول عمر طبیعی‌ ویژه خود را دارند، اما در کم‌خونی همولیتیک، عاملی سبب می‌شود که گلبول‌های قرمز خون، به سرعت یا بطور زودرس از بین رفته و عمل جایگزین کردن آن‌ها به همان سرعت انجام نمی‌گیرد.

به کم‌خونی‌هایی، که علت آن، نوعی اختلال در عملکرد گلبول‌های قرمز است، کم‌خونی همولیتیک خارجی گفته می‌شود؛ بطور مثال در مواردی مانند: عملکرد غیر طبیعی طحال، بیماری‌های خودایمنی، تومورها، عفونت‌ها، لنفوم‌ها(سرطان سیستم لنفاوی) و سرطان خون این مشکل رخ خواهد داد.

ممکن است کم‌خونی‌های همولیتیک، یک دلیل ذاتی داشته باشند، که مانع از عملکرد طبیعی گلبول‌های قرمز خون می‌شود، برای نمونه، می‌توان از بیماری‌های کم خونی سلول داسی شکل و تالاسمی، در این مورد نام برد.

کم‌خونی داسی شکل

کم‌خونی داسی شکل، از انواع کم‌خونی همولیتیک ذاتی است. در این نوع از کم‌خونی‌ها، گلبول‌های قرمز خون، C شکل یا شبیه هلال ماه بوده و چسبناک و سفت هستند؛ این حالت غیرطبیعی سبب خواهد شد که سلول‌ها، مستعد گیرکردن در رگ‌های خونی و در نتیجه باعث ایجاد درد، آسیب‌های بافتی و لخته شدن خون شوند. انواع گوناگونی از کم‌خونی داسی شکل وجود دارد، که همه آن‌ها حاصل شرایط ژنتیکی و ارثی بوده و غالبا در ماه‌های ابتدایی زندگی کودکان، بروز پیدا می‌کنند.

تالاسمی

به آن دسته از اختلالات خونی، که بر پروتئین‌های سازنده هموگلوبین تأثیر می‌گذارند، «تالاسمی» می‌گویند. هموگلوبین از دو پروتئین به نام‌های آلفا و بتا، تشکیل شده است، که نوع تالاسمی نیز، با توجه به کمبود همین پروتئین‌های آلفا و بتا تشخیص داده می‌شود. نوع شدیدتر تالاسمی بر اثر کمبود پروتئین‌های «بتا» ایجاد می‌شود، که معمولا به آن تالاسمی ماژور یا «کم‌خونی کولی» می‌گویند. این بیماری، به علت فقدان کامل پروتئین بتا، باعث اختلال در عملکرد هموگلوبین شده، و برای کنترل آن نیاز به تزریق خون در تمام طول عمر و به صورت منظم خواهیم داشت. کم‌خونی کولی، اغلب پیش از 2 سالگی ظاهر شده و با گذشت زمان، به دلیل تجمع آهن ناشی از تزریق خون زیاد، ممکن است باعث بروز عوارضی خاص شود.

کم خونی آپلاستیک

کم‌خونی اپلاستیک، زمانی رخ می‌دهد که مغز استخوان شما، به دلایلی، گلبول‌های قرمز کافی تولید نکند. علل بسیاری وجود دارد که به مغز استخوان آسیب برساند و اغلب در این نوع کم‌خونی، عوامل متعدد و کاملا ناشناخته‌ای، نقش خواهند داشت. بعضی از دلایل احتمالی کم‌خونی آپلاستیک شامل موارد زیر می‌شوند:

• • شیمی درمانی
  • تابش تشعشعات
  • بیماری‌های خودایمنی
  • ویروس‌هایی مثل اپشتین بار(از خانواده EBV) و اچ آی وی

علائم کم خونی در کودکان کدامند؟

نشانه‌های کم‌خونی در کودکان و بزرگسالان، مشابه است، اما بسته به سن، احتمال دارد کودک برای بیان درست احساسات و شرایطش، دچار مشکل شود. از اصلی‌ترین علائمی که در کودکان مبتلا به کم‌خونی فقر آهن، ظاهر می‌شود، عبارتند از:

سرفه، گرفتگی بینی، تحریک‌پذیری، استفراغ، اسهال، احساس درد در شکم، رنگ پریدگی پوست، پیکا (احساس اجبار در خوردن مواد غیر قابل خوراکی)، بروز یک توده در گردن، سلولیت، خونریزی بینی، خون در مدفوع، استفراغ خونی، مشکلات شناختی یا رشدی

انواع دیگر کم‌خونی‌ها می‌توانند، با نشانه‌های گوناگونی ظاهر شوند، اما این احتمال هم وجود دارد، که این بیماری بدون بروز هیچ علائمی رخ دهد. گاهی اوقات، کم‌خونی در حین انجام آزمایشات خون برای اهداف دیگر، تشخیص داده می‌شود.

علل بیماری کم‌خونی در کودکان

بطور کلی دلایل کم‌خونی، به نوع آن بستگی دارند، اما برای کودکان، در اکثر موارد، نتیجه بیماری ارثی یا ژنتیکی بوده، که بر نحوه تولید یا کارایی گلبول‌های قرمز خون، اثر می‌گذارد. علت کم‌خونی فقر آهن در نوزادان و کودکان خردسال، غالبا تأخیر در مصرف غذاهای غنی شده با آهن و یا مکمل‌های کم خونی است. آلرژی‌های غذایی و مشکلات تغذیه‌ای دیگر نیز، می‌توانند در ابتلا به این بیماری موثر باشند. دلایل اصلی کم‌خونی میکروسیتیک در کودکان هم، شامل موارد زیر می‌شوند:

• • عفونت‌ها
  • تالاسمی
  • کمبود آهن
  • کم‌خونی نورموسیتیک نیز در کودکان، به علل زیر رخ می‌دهد:

از دست دادن خون، حملات خودایمنی به گلبول‌های قرمز، عفونت‌ها، کمبود آهن، بیماری سلول داسی‌شکل، بیماری‌های همولیتیک، مشکلات مغز استخوان، اختلالات دیگر در گلبول قرمز

کم‌خونی ماکروسیتیک در کودکان، غالبا بر اثر مشکلاتی بوجود می‌آیند که عبارتند از:

آپلازی مادرزادی، کمبود ویتامین B12، کمبود فولات، کم‌کاری تیروئید، هایپر اسپلنیسم

تشخیص کم خونی در کودکان

تشخیص کم‌خونی در کودکان خردسال، می‌تواند کمی دشوار باشد، چراکه ممکن است علائم آن خفیف بوده و یا با تعدادی از مشکلات دیگر مشترک باشد. پزشک برای تشخیص، ابتدا از بررسی سوابق پزشکی فردی و خانوادگی، داروها، برنامه غذایی و وضعیت رشد، شروع خواهد کرد. آزمایش شمارش کامل خون (CBC) نیز، متداول‌ترین آزمایش برای تشخیص کم‌خونی است. در این آزمایش انواع سلول‌های خونی موجود در یک نمونه، شمارش می‌شوند. کم‌خونی را با مقایسه تعداد گلبول‌های قرمز و سطح هموگلوبین کودک، با محدوده طبیعی، تشخیص می‌دهند.

راه های درمان کم خونی در کودکان

روش‌های درمان کم‌خونی در کودکان به عوامل زیر بستگی دارد:

• • شدت  کم‌خونی
  • نوع کم‌خونی

شرایط زمینه ای که می‌تواند مشکلی ایجاد کند.

کم‌خونی ناشی از فقر آهن (رایج‌ترین نوع کم‌خونی در کودکان) عموما با خرید مکمل کم خونی و تغییر در برنامه غذایی کودکتان، قابل درمان است. پزشکان معمولا برای استفاده از مکمل‌های آهن، فرمولاسیون و دوز خاصی را، مطابق با سن کودک و میزان کمبود آهن، تجویز می‌کنند. در کم‌خونی خفیف‌تر، ممکن است افزایش مصرف غذاهای غنی‌شده با آهن، در برنامه غذایی کودکتان پیشنهاد شود. این غذاها عبارتند از:

• • گوشت قرمز
  • غذاهای دریایی
  • تخم مرغ
  • غلات غنی شده با آهن
  • لوبیا و عدس
  • سبزیجاتی با رنگ سبز تیره و برگ‌دار

علاوه بر افزودن غذاهای سرشار از آهن به برنامه غذایی کودکتان، برای افزایش جذب آهن در بدن او نیز، مصرف غذاهای حاوی ویتامین C بسیار مفید است. این غذاها شامل موارد زیر هستند:

• • میوه‌هایی از خانواده مرکبات
  • انواع توت‌ها
  • پاپایا
  • گوجه فرنگی‌ها
  • سیب‌زمینی‌های شیرین
  • کلم و کلم بروکلی
  • سبزیجات سبز تیره و دارای برگ

در موارد کم‌خونی شدید یا نوع خاصی از آن، مثل کم‌خونی کولی، کودک به تزریق خون یا سایر درمان‌های مداوم، احتیاج خواهد داشت. مقدار آهن مورد نیاز کودکان و نوزادان را در مطلبی با محوریت کدکان توضیح داده‌ایم. کافی است سری به دسته‌بندی‌های مجلۀ روشا بزنید و با سیل مطالب کاربردی در آن روبه‌رو شوید.

چه کودکانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به کم خونی هستند؟

انواع گوناگونی از کم‌خونی‌ها وجود دارند که ارثی هستند، به همین دلیل سابقه کم‌خونی در خانواده یا والدین، تا حدودی نشان‌دهنده میزان خطر ابتلا به این بیماریست. علاوه بر آن، عوامل زیادی باعث افزایش خطر ابتلا به کم‌خونی می‌شوند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• • نارس بودن نوزاد
  • وزن کم غیر نرمال در هنگام تولد
  • بسته شدن زود هنگام بند ناف، بعد از تولد
  • استفاده زودهنگام از شیر گاو (حداقل پیش از یک سالگی)
  • از دست دادن خون بر اثر ضربه یا جراحی
  • بیماری و عفونت طولانی مدت
  • سوء تغذیه

زمان مناسب برای مراجعه به پزشک

کم‌خونی در کودکان ممکن است دارای علائم مورد توجهی نباشد، اطمینان یافتن از وجود مقدار کافی آهن، در برنامه غذایی کودک، موضوع بسیار مهمی است. درصورتیکه نشانه‌های خونریزی شدید، خستگی یا بی‌حالی مشاهده شد، سریعا با پزشک اطفال تماس بگیرید.

نکات کلی درباره کودکان مبتلا به کم خونی

کم‌خونی فقر آهن اغلب، با استفاده از برنامه غذایی و مکمل‌های مناسب درمان می‌شود. کم‌خونی، اکثرا بیماری‌ای کوتاه مدت و قابل درمان است. اما در بعضی از کودکان مبتلا به اشکال خاصی از کم‌خونی، ممکن است برای پیشگیری از عوارضی مثل نارسایی اندام‌ها، به درمان مداوم نیاز باشد.