چگونگی طی کردن مراحل بیماری کلیوی تا رسیدن به درمان آن

پنج مرحله‌ی بیماری کلیوی

طبق اعلام «بنیاد ملی کلیه» (NKF)  بیماری کلیه زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها بر اثر آسیب وارده در تصفیه‌ی خون با مشکل مواجه شوند. در صورت تشخیص داده شدن ناراحتی کلیوی در یک شخص، نخستین کاری که انجام می‌شود تعیین مراحل این ناراحتی تحت عنوان CKD است.

این تشخیص می‌تواند پنج نوع باشد که هر کدام مرحله‌ای از پیشرفت بیماری کلیوی محسوب می‌شود.

یک استاد افتخاری دانشکده‌ی پزشکی، به نام دکتر «ریچارد گلاسوک» آگاهی از این مراحل را مهم می‌داند و معتقد است که با آگاه شدن از مراحل بیماری کلیوی، فرد مبتلا می‌تواند گام‌های مؤثر و درستی برای درمان بیماری خود بردارد و یا لااقل سرعت پیشروی بیماری را کاهش دهد.

میزان تصفیه کنندگی (فیلتراسیون) (GFR and eGFR)

هان طور که اشاره شد بیماری کلیه از خفیف (مرحله‌ی شماره‌ی یک) تا نارسایی کلیه (مرحله‌ی شماره‌ی پنج) تقسیم‌بندی می‌شود.

متخصص مربوطه با اندازه‌گیری سرعت تصفیه‌ی انجام شده توسط کلیه‌های بیمار می‌تواند مشخص کند که بیماری کلیه‌ی فرد در کدام مرحله قرار دارد.

اندازه گیریِ میزان تصفیه‌ی انجام شده توسط کلیه، به طریق اندازه‌گیری سطح «فیلتراسیون گلومرولی» (GFR) و «فیلتراسیون گلومرولی تخمینی» و بر اساس نحوه‌ی تصفیه‌ی مواد زائد و مایعات از خون تعیین می‌شود.

سنجش ماده‌ی زائدی به نام «کراتین» در خون مشخص می‌کند که کلیه‌ی فرد تا چه حد درست کار می‌کند.

بیماری‌های دیگر مثل سوءتغذیه یا داشتن رژیم غذایی می‌تواند بر روی مقدار کراتین خون تأثیر بگذارد.

مراحل بیماری کلیوی CKD

اکنون به شرح پنج مرحله‌ی بیماری کلیوی می‌پردازیم.

مرحله‌ی اول: میزان eGFR 90 و بالاتر

مرحله‌ی اول نشانه‌ی خوب کار کردن کلیه‌ها در مجموع همراه با ناراحتی جزئی است.

در چنین حالتی و به دنبال آزمایش ادرار فقط نشانه‌هایی از پروتئین در ادرار بیمار وجود خواهد داشت.

سایر علائم هشدار دهنده در مورد ناراحتی کلیه در این مرحله می‌تواند تورم پا و فشار خون بالا باشد.

درمان مرحله‌ی اول CKD

ابتدا شرایط زمینه‌ای بیمار مورد بررسی قرار می‌گیرد.

فشار خون زیاد و دیابت نوع 2 جزو شایع‌ترین علت‌ها برای بروز بیماری کلیوی مزمن محسوب می‌شود؛ به همین علت بررسی این دو مورد از اولویت برخوردار است.

برای این کار میزان فشار خون و قند بیمار اندازه‌گیری شده و در صورت نیاز، داروهای فشار خون و بیماری قند تجویز می‌شود.

مرحله‌ی دوم: میزان eGFR بین 60 الی 89

 در این مرحله با این که کلیه‌های بیمار به‌خوبی کار می‌کند ولی در آن علائم آسیب فیزیکی مشاهده می‌شود.

در این مرحله نیز مانند مرحله‌ی اول امکان دارد در ادرار بیمار مقادیری پروتئین وجود داشته باشد.

در این حالت ممکن است بیمار متوجه وجود مایعات در بدن خود و بخصوص در دست‌ها و پاها شود؛ دلیل آن، نقش پروتئین در کنترل مایعات بدن است که در اثر دفع آن چنین عارضه‌ای به وجود می‌آید

کلیه‌های سالم، مواد اضافی و مایعات را از خون خارج کرده و در عین حال اجازه می‌دهد پروتئین به جریان خون بازگردد.

بعد از آسیب دیدن کلیه‌ها این عضو از بدن اجازه می‌دهد «آلبومین» از فیلترهای خودش خارج شده و به ادرار راه پیدا کند.

درمان مرحله‌ی دوم CKD

درمان مرحله‌ی دوم تقریباً شبیه به همان درمانی است که در بیماری کلیوی نوع اول به کار می‌رود.

اگر بیمار، فشار خون بالا داشته باشد ممکن است داروهای فشار خون مانند مهارکننده‌های آنزیمِ مبدلِ «آنژیوتانسین» تجویز شود، زیرا این داروهای فشار خون به محافظت از کلیه‌ها در برابر آسیب بیشتر نیز کمک می‌کند.

برخی از این فعالیت‌ها عبارت است از:

• •  تحرک روزانه حداقل به مدت 30 دقیقه
  • پرهیز از مصرف دخانیات
  • تغذیه‌ی مناسب برای سلامتی کلیه (در این مرود بهتر است با یک متخصص کلیه مشورت کنید تا بدانید که غذاهای مناسب کلیه کدام است.)
  • برخی از غذاها و نکات مهم غذایی برای بیماران کلیوی شامل موارد زیر است:
  • اجتناب از مصرف پتاسیم (نمک) و جایگزین کردن آن با شوید، رزماری، زنجبیل و ریحان
  • اجتناب از خوردن تخم مرغ
  • استفاده از روغن زیتون در پخت و پز
  • خوردن توت
  • خوردن کره‌ی بادام زمینی
  • مصرف دانه‌ها و لوبیا

مراحل بیماری کلیوی – میزان eGFR بین 30 تا 59 مرحله‌ی دوم

شخصی که در این مرحله از بیماری کلیوی قرار دارد دارای کلیه‌هایی آسیب دیده است و باید تحت مراقبت و زیر نظر یک متخصص کلیه قرار بگیرد؛ چون در این مرحله کلیه‌ها چنانچه باید و شاید وظایف خود را نمی‌توانند انجام دهند.

بیماران متعلق به مرحله‌ی سوم دو نوع هستند:

• • بیمارانی با eGFR بین 45 الی 59
  • بیمارانی با eGFR بین 30 الی 44

مشکلات استخوان

در این مرحله علاوه بر مشکلات کلیوی، بیمار در خطر ابتلا به کم‌خونی و نارسایی‌های مرتبط با استخوان قرار خواهد داشت؛ چون به نظر «مؤسسه‌ی ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی» به دلیل عملکرد بد کلیه و تصفیه نشدن مواد زائد از بدن، مقدار مواد استخوان ساز نظیر کلسیم و فسفر نامتعادل می‌شود.

هم‌چنین در زمان تحت تأثیر قرار گرفتن استخوان‌ها و قلب و عروق، خطر اختلال مواد معدنی و استخوانی موجود در بدن بیشتر است. «تاثیر مکمل مس بر تراکم استخوان» از جمله موضوعات مورد مطالعه‌شده است. خواندن آن را پیشنهاد می‌کنیم.

کم خونی

«دکتر گلاسوک» می‌گوید که از هر هفت نفر مبتلا به بیماری مزمن کلیه، یک نفر دچار کم خونی می‌شود.

در اغلب موارد، عارضه‌ی کم خونی بعد از گذشت مدت زمان نستا زیادی پیش می‌آید؛ چون کلیه‌ها نمی‌توانند هورمون «اریتروپویتین» (EPO) را به‌اندازه‌ی کافی ترشح کنند و در نتیجه تعداد گلبول‌های قرمز خون کم شده و به‌تدریج آثار کم خونی در بیمار ظاهر می‌شود.

بیماران کلیوی بالای 60 سال و مبتلایان به دیابت در معرض خطر بیشتری از جنبه‌ی ابتلا به کم خونی قرار دارند.

هر چقدر کم‌خونی بیمار کلیوی بیشتر شود ناراحتی کلیه نیز افزایش می‌یابد. «انواع کم خونی» را می‌شناسید؟!

درمان مرحله‌ی سوم CKD

درمان مرتبط با مرحله‌ی سوم شامل درمان‌های مرحله‌ی اول و دوم است:

• • کنترل دیابت و فشار خون
  • ترک دخانیات
  • داشتن تحرک بدنی
  • پیروی از برنامه‌ی غذایی سالم (ضمن مشورت با یک مشاور تغذیه)
  • مصرف مکمل‌های سلامت کلیه
  • مصرف نکردن «داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی» (NSAIDS)
  • عدم مصرف داروهای متداول برای درمان بیماری «آرتریت»

اطلاع داشتن پزشک از تمامی داروها و مکمل‌های دیگری که بیمار کلیوی احیاناً مصرف می‌کند.

مراحل بیماری کلیوی – مرحله‌ی چهارم: میزان eGFR بین 15 الی 29

مرحله‌ی چهارم در مورد کلیه‌ای صادق است که آسیب شدیدی دیده باشد و در حقیقت مرحله‌ی پیش از نارسایی کلیه محسوب می‌شود.

در مرحله‌ی چهارم، علاوه بر علائم مراحل قبل، بیمار با عوارض زیر نیز مواجه می‌شود:

• • زرد شدن سفیدی چشم
  • احساس خستگی
  • تورم پا یا بازو
  • احساس درد در قسمت پایین کمر
  • گرفتگی عضلات بدن
  • حالت تهوع و استفراغ
  • بی‌اشتهایی
  • این مرحله از بیماری می‌تواند گاه عوارض دیگری هم داشته باشد؛ مثل:
  • مشکلات قلبی
  • کم خونی
  • مقدار زیاد پتاسیم و فسفر
  • بیماری استخوان
  • فشار خون بالا
  • مشکلات مرتبط با تغذیه

در صورتی که بیمار از قبل، مشکلات سلامتی دیگری مثل فشارخون بالا و دیابت داشته باشد باید به‌طور کامل تحت کنترل قرار بگیرد.

درمان مرحله‌ی چهارم CKD

در این مرحله، پزشک معالج تصمیم خواهد گرفت که آیا بیمار به «دیالیز» احتیاج دارد یا خیر.

وقتی کلیه‌ها توانایی خود را از دست داده باشند دیالیز تجویز می‌شود.

در دیالیز از دستگاه‌هایی برای حذف مواد زائد از بدن بیمار استفاده می‌شود.

دو نوع دیالیز اصلی وجود دارد:

همودیالیز: «همودیالیز» سه بار در هفته و هر بار طیِ چهار ساعت در کلینیک انجام می‌شود.

در همودیالیز، خون بیمار به‌وسیله‌ی دستگاه دیالیز گردش می‌کند تا مواد و مایعات زائد را حذف کند.

دیالیز صفاقی: «صفاقی»، ناحیه‌ای کیسه مانند در شکم انسان است که روده، کبد و معده را نگاه می‌دارد تا مواد زائد را جذب کند. در دیالیزِ نوع صفاقی مواد زائد بدنِ بیمار به‌وسیله‌ی «کاتتر» از بدن او خارج می‌شود. بسیاری از بیماران کلیوی می‌توانند این کار را در منزل انجام دهند.

برخی افراد که به این نوع دیالیز احتیاج دارند آن را در زمان خواب انجام می‌دهند؛ ولی لازم است که فرد قادر باشد به‌راحتی و درستی، تجهیزات این نوع دیالیز را به کار ببرد و تکنیک‌های کارگذاری و جاگذاری آن را به‌خوبی بلد باشد.

مرحله‌ی پنجم: میزان eGFR کمتر از 15

مرحله‌ی ‌پنجم و آخر، شامل نارسایی کلیه است و در صورت قطع مداوا خطر مرگ وجود دارد.در مرحله‌ی پنجمِ بیماری کلیوی علاوه بر وجود علائم مرحله‌ی چهارم، علائم زیر نیز در بیمار مشاهده می‌شود:

• • مشکلات تنفسی
  • تغییر رنگ پوست
  • سردرد
  • ادرار کم یا نداشتن ادرار

درمان مرحله‌ی پنجم CKD

درمان مرحله‌ی پنجم یا همان نارسایی کلیه یا دیالیز است و یا پیوند کلیه. بدیهی است که پیوند کلیه به دلیل شانس و کیفیت بیشتر و بهتر زندگی با آن انتخاب ارجح محسوب می‌شود. بسیاری از بیماران مرحله‌ی پنجم تا دستیابی به کلیه‌ی مناسب برای پیوند، مجبورند از دیالیز استفاده کنند. برای پیوند کلیه می‌توان از کلیه‌ی فرد زنده یا مرده استفاده کرد ولی کلیه‌ی فرد زنده معمولاً در عمل پیوند کلیه نتیجه‌ی بهتری می‌دهد.

هم‌چنین امکان دارد بعضی از بیماران کلیویِ مرحله‌ی پنجم، واجد شرایط لازم برای دریافت کلیه نباشند؛ در چنین وضعیتی بیمار باید تا آخر عمر از دیالیز استفاده کند. افرادی هم که روی آن‌ها عمل پیوند کلیه انجام می‌شود پس از جراحی نیز با برخی مسائل و چالش‌ها روبرو خواهند بود و باید خود را با برخی دستورات پزشکی وفق دهند. فردی که عمل جراحی پیوند کلیه انجام داده باید به‌طور مرتب دارو بخورد، برخی از این داروها می‌تواند عوارضی مانند افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های شدید، دیابت و برخی سرطان‌ها داشته باشد.

هم‌چنین بیمار پس از عمل پیوند کلیه، باید تحت نظر باشد تا همیشه اطمینان حاصل شود که مشکل رد کلیه و پس زدن عضو پیوندی پیش نیامده است.

اهدای یک کلیه برای پیوند کلیه کافی است و نیاز به پیوند هر دو کلیه به فرد بیمار نیست.

مراحل بیماری کلیوی – جمع‌بندی

بیماری مزمن کلیه پنج مرحله دارد.

علائم و درمان بیماری بسته به مراحل آن متفاوت است.

نمی‌توان آسیب وارده به کلیه را برعکس کرد. هر چقدر بیماری کلیوی بیشتر پیشرفت کند عملکرد کلیه ضعیف‌تر می‌شود.

 آگاهی از مراحل بیماری کلیوی و سرعت عمل در تشخیص ناراحتی کلیه برای جلوگیری از پیشرفت آن بسیار مهم است.