مکمل‌ها در دوران بارداری (چه چیزی بی‌خطر است و چه چیزی نیست)!

تعریف علمی مکمل غذایی چیست؟

طبق قانون «بهداشت و آموزش مکمل‌های غذایی» (DSHEA) که در سال 1994 تصویب شده، مکمل غذایی محصولی است که:

• • برای تکمیل رژیم غذایی در نظر گرفته شده
  • دارای یک یا چند ماده‌ی غذایی مثل ویتامین‌ها، مواد معدنی، مواد گیاهی، اسیدهای آمینه یا ترکیبات آن‌ها با سایر مواد است
  • برای مصرف خوراکی به‌صورت قرص، کپسول، یا مایع در نظر گرفته شده
  • قسمت جلوی محصول به‌عنوان مکمل غذایی برچسب خورده است.

مصرف مکمل‌ها در دوران بارداری چه لزومی دارد؟

نیاز به دریافت مواد مغذی در دروان بارداری، هم به خاطر مادر و هم به خاطر جنین بیشتر می‌شود.

مواد مغذی اصلی در دوران بارداری شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها است.

هر زن غیر باردار باید 0.8 گرم پروتئین و هر زن باردار باید 1.1 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خود در ایام بارداری دریافت کند. تأمین این مقدار از پروتئین توسط غذا می‌تواند چالش برانگیز باشد؛ به همین دلیل به مصرف برخی مکمل‌ها در ایام بارداری نیاز دارید.

مصرف مکمل‌ها در ایام بارداری بسیار ضروری است؛ مثلاً کمبود مواد مغذی مانند «فولات» می‌تواند باعث نقص مادرزادی در کودک شود.

چه خانم‌هایی به مصرف مکمل‌ در دوران بارداری بیشتر نیازمندند؟

در ادامه به مشخص کردن و تقسیم بندی خانم‌هایی که نیاز بیشتری به مصرف مکمل‌های بارداری دارند می‌پردازیم:

1. مبتلایان به Hyperemesis gravidarum

3 درصد از خانم‌های باردار به Hyperemesis gravidarum مبتلا می‌شوند.

ابتلا به این عارضه‌ی بارداری که با حالت تهوع و استفراغ شدید همراه است می‌تواند منجر به کاهش وزن و کمبود مواد مغذی در بدن شود. چنین زنان بارداری به مکمل‌ها نیاز بیشتری دارند.

2. خانم‌های دارای محدودیت‌های غذایی

گروه دیگری از زنان که از رژیم‌های غذایی خاصی پیروی می‌کنند، (از جمله گیاه‌خواران و کسانی که حساسیت‌های غذایی و آلرژی دارند)، ممکن است برای جلوگیری از کمبود ریزمغذی‌ها نیاز بیشتری به مکمل‌های دوران بارداری داشته باشند. آیا پیروی از رژیم غذایی وگان در دوران بارداری بی خطر است؟

3. خانم‌های سیگاری

کشیدن سیگار در دوران بارداری خطرناک است و می‌تواند به جنین آسیب بزند؛ اما به هر حال آن تعداد از خانم‌هایی که در دوران بارداری به سیگار کشیدن ادامه می‌دهند نیاز بیشتری به مواد مغذی خاص مانند ویتامین C و فولات دارند.

4. حامله‌های چند قلو

خانم‌هایی که بیش از یک جنین در شکم دارند برای سلامت خود و کودکانشان باید مکمل دوران بارداری بیشتری مصرف کنند.

5. مبتلایان به جهش‌های ژنتیکی مانند MTHFR

 «متیلن تتراهیدروفولات ردوکتاز» (MTHFR) ژنی است که ساختار فولات را برای بدن قابل استفاده می‌کند. زنان باردارِ مبتلا به جهش ژنی، نیاز به مکمل‌هایی با فرم خاصی از فولات دارند تا با مصرف آن به عوارض جانبی مبتلا نشوند.

6. زنان کم‌غذا و بدغذا

زنانی که به هر دلیلی کمتر غذا می‌خورند یا غذاهایی می‌خورند که مواد مغذی کمتری دارد نیاز بیشتری به مکمل‌های دوران بارداری دارند.

یادآوری این نکته ضروری است که کارشناسان «کالج آمریکایی متخصصان زنان» (ACOG) توصیه می‌کند که همه‌ی خانم‌های باردار از مکمل ویتامین و اسیدفولیک تا قبل از تولد فرزندشان استفاده کنند.

عمل به این توصیه برای پر کردن خلأهای غذایی و پیشگیری از ناهنجاری‌های رشد در بدو تولد (مانند بیماری اسپینا بیفیدا) مفید است.

مکمل‌های گیاهی

مکمل‌های گیاهی از محبوبیت ویژه‌ای برخوردارند و می‌توانند تا حدودی به درمان برخی بیماری‌ها مثل حالت تهوع و ناراحتی معده کمک کنند.

مصرف برخی از مکمل‌های گیاهی در دوران بارداری بی‌خطر است؛ اما برخی از آن‌ها برای خانم‌ها باردار می‌تواند مضر باشد.

متأسفانه، تحقیقات زیادی در مورد استفاده از مکمل‌های گیاهی توسط زنان باردار انجام نشده و در این باره اطلاعات زیادی وجود ندارد.

با توجه به‌تمامی موارد گفته شده، مطمئن‌ترین کار این است که پزشک خود را در جریان مکمل‌هایی که در دوران بارداری می‌خواهید مصرف کنید بگذارید.

بی‌خطرترین و بهترین مکمل‌ها در دوران بارداری کدام است؟

اگر باردار هستید پزشک شما مانند بررسی داروها باید به تمام مکمل‌های ریزمغذی و گیاهی که مصرف می‌کنید نظارت و یکایک آن‌ها با مقدار مصرفشان را تأیید کند.

نکته‌ی بسیار مهم دیگر خرید مکمل بارداریِ متعلق به برند و از داروخانه‌ی معتبر است که دارای مجوزهای بهداشتی و دارویی لازم باشد.

در ادامه به بخش اصلی مقاله یعنی معرفی بهترین ویتامین‌ها و مکمل‌های بارداری می‌پردازیم:

1. ویتامین‌های دوران بارداری

ویتامین‌های بارداری انواع مولتی‌ویتامین‌هایی است که برای تأمین افزایش نیاز زنان باردار به ریزمغذی‌ها فرموله شده است.

ویتامین‌های دوران بارداری قبل از بارداری و در دوران بارداری و شیردهی مصرف می‌شود و خطر زایمان زودرس و پره‌اکلامپسی را کاهش می‌دهد. (پره‌اکلامپسی یک بیماری خطرناک و علائم آن فشار خون بالا و وجود پروتئین در ادرار است.)

2. فولات

فولات نوعی ویتامین B است که تأثیر مهمی در سنتز DNA، تولید گلبول‌های قرمز خون و رشد جنین دارد.

شکل مصنوعیِ فولات، «اسیدفولیک» نام دارد؛ فولات در بدن به ساختار فعال فولات که L-methylfolate

 نام دارد تبدیل می‌شود.

مصرف فولات برای کاهش خطر ناهنجاری‌های مادرزادیِ عصبی و ناهنجاری‌هایی مثل شکاف کام و نقص قلب توصیه می‌شود.

هر خانم باردار روزانه باید حداقل 600 میکروگرم (mcg) مکملِ دارای فولات یا اسیدفولیک مصرف کند.

یک منبع دیگر، این مقدار را روزانه 400 میکروگرم توصیه کرده است.

3. آهن

افزایش 45 درصدیِ حجم خون مادر در دوران بارداری نیاز بدن او را به آهن بسیار بیشتر می‌کند؛ چون آهن برای انتقال اکسیژن و رشد و سلامتی جنین ضروری است. هم‌چنین کم خونی در دوران بارداری، با زایمان زودرس، افسردگیِ مادر و کم خونی نوزاد ارتباط دارد. کم خونی فقر آهن چیست؟ 

مقدار مصرف آهن در دوران بارداری 27 میلی گرم در روز است. اگر زن بارداری کمبود آهن یا کم خونی داشته و نیازمند دوزهای بالاتر آهن باشد باید طبق دستور پزشک به مصرف مکمل حاوی آهن بپردازد. مصرف بیش از حد آهن نیز می‌تواند مضر و عوارضی مانند یبوست، استفراغ و میزان بیش از حدِ هموگلوبین شود.

4. ویتامین D

این ویتامین جزو ویتامین‌های محلول در چربی و برای بهبود عملکرد سیستم ایمنی، سلامت استخوان و تقسیم سلولی مهم است.

افزایش خطر سزارین، پره‌اکلامپسی، زایمان زودرس و دیابت بارداری با کمبود ویتامین D ارتباط دارد.

دوز مصرف ویتامین D در دوران بارداری 15 میکروگرم در روزاست ولی بعضی منابع معتقدند بیشتر از این مقدار نیاز است؛ دوز مناسب مصرف ویتامین دی در زنان باردار بهتر است با توصیۀ پزشک تعیین شود.

5. منیزیم

صدها واکنش شیمیایی در بدن با اشتراک منیزیم انجام می‌شود، ازجمله عملکردهای سیستم ایمنی بدن، ماهیچه‌ها و اعصاب.

کمبود منیزیم در دوران بارداری ممکن است خطر ابتلا به فشار خون مزمن و زایمان زودرس را بیشتر کند.

6. زنجبیل

ریشه‌ی زنجبیل معمولاً به‌عنوان یک ادویه و مکمل گیاهی استفاده می‌شود.

مکمل زنجبیل برای درمان حالت تهوعِ ناشی از بیماری‌های مسافرتی (حرکتی)، بارداری یا شیمی درمانی استفاده می‌شود.

چهار آزمایش معتبر، همگی تأیید کرده‌اند که زنجبیل برای درمان تهوع و استفراغِ ناشی از بارداری بی‌خطر و کارساز است، البته هنوز تحقیقات بیشتری برای شناسایی حداکثرِ دوز ایمن آن مورد نیاز است.

با پزشک خود در مورد مصرف زنجبیل و مقدار آن مشورت کنید.

7. روغن ماهی

روغن ماهی دارای دو اسید چرب به نام‌های «اسید دوکوزاهگزانوئیک» (DHA) و «اسید ایکوزاپنتانوئیک» (EPA) است که برای رشد مغز جنین مهم است.

مصرف این دو مکمل در دروان بارداری می‌تواند رشد مغز را در کودک پس از تولدش تقویت و افسردگی مادر را کاهش دهد؛ البته در این مورد هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز است.

هم‌چنین تحقیقات نشان می‌دهد که مکمل روغن ماهی از زایمان زودرس محافظت کرده و برای رشد چشم جنین مفید است.

میزان مصرف آن از طریق غذا با خوردن ماهی کم جیوه مثل ماهی «سالمون» و «ساردین» (دو یا سه بار در هفته) پیشنهاد شده است. همچنین می توانید با مصرف مکمل امگا 3 و روغن ماهی به دریافت این دو اسید چرب مغذی کمک کنید.

8. پروبیوتیک‌ها

پروبیوتیک‌ها میکرو ارگانیسم‌هایی زنده و برای سلامت دستگاه گوارش مفیدند.

مکمل‌های پروبیوتیک، خطر ابتلا به دیابت بارداری، افسردگیِ پس از زایمان، «اگزما» و «درماتیت» نوزاد را کم می‌کند.

تحقیقات نشان داده مصرف پروبیوتیک‌ها در دوران بارداری بی‌خطر است و برای آن هیچ عارضه‌ی جانبیِ مضری به غیر از خطر بسیار اندک عفونت ناشی از پروبیوتیک تشخیص داده نشده‌است. نحوه مصرف پروبیوتیک ها را باید بدانید.

9. کولین

کولین نقش خیلی مهمی در رشد مغز جنین دارد و از ناهنجاری‌های مغز و ستون فقرات جلوگیری می‌کند.

میزان مصرف روزانه کولین در دوران بارداری 450 میلی گرم گفته شده ولی برخی منابع دیگر مصرف نزدیک به 930 میلی گرم در روز را بهتر می‌دانند؛ در این مورد نیز بهتر است با پزشک مشورت شود.

کدام مکمل‌ها در دوران بارداری مضرند

در ابتدای مقاله اشاره کردیم که مصرف برخی از ویتامین‌ها در دوران بارداری می‌تواند مضر باشد که عبارت است از:

1. ویتامین A

ویتامین A محلول در چربی است و بدن، مقدار اضافی آن را در کبد ذخیره می‌کند.

این تجمیعِ ویتامین A می‌تواند اثرات سمی بر بدن داشته باشد و به کبد آسیب برساند و یا باعث نقص مادرزادی کودک شود.

اگر در دوران بارداری غذاهای حاوی ویتامین A می‌خورید، مکمل آن را مصرف نکنید.

2. ویتامین E

این ویتامینِ محلول در چربی نقش‌های مهمی در عملکرد درست ژن و سیستم ایمنی دارد؛ اما در دوران بارداری مصرف آن در قالب مکمل ممکن است سبب شکمْ درد و پارگی پیش از موعدِ «کیسه‌ی آمنیوتیک» شود (کیسه‌ی آمنیویتک محیط محافظت شده‌ای برای رشد جنین است).

3. کوهوش سیاه

کوهوش سیاه متعلق به تیره‌ی Actaea racemosa و گیاهی است که برای مداوای بیماری‌های مختلف از جمله گرگرفتگی، دردهای قاعدگی و آریتمی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مصرف این گیاه در دوران بارداری می‌تواند باعث انقباض رحم و زایمان زودرس یا آسیب کبدی شود.

4. گیاه گلدن سل

گیاه گلدن سل (Goldenseal) گیاهی دارویی- خوراکی بوده و برای درمان انواع عفونت تنفسی و اسهال استفاده می‌شود ولی از نظر علمی تحقیقات چندانی در مورد آن انجام نشده.

گلدن سیل ماده‌ای به نام «بربرین» دارد که بیماری زردی را در نوزادان بدتر می‌کند و می‌تواند موجب بیماریِ «کرنیکتروس» شود که نوعی آسیب مغزی کمیاب و کشنده است.

5. دانگ کوآی

دانگ کوآی در طب سنتی چینی بسیار محبوب و نوعی ریشه است که بیش از 1000 سال است که مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی از مصرف آن در دوران بارداری باید اجتناب کرد؛ چون ممکن است اثر آن باعث انقباضات رحم شده و به سقط جنین منجر شود.

6. یوهیمبه

مکمل «یوهیمبه» (Yohimbe)  از نوعی درخت آفریقایی تهیه می‌شود و برای درمان چاقی و ناتوانی‌های جنسی، مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ ولی نباید در دوران بارداری مصرف شود؛ چون مصرف آن در دوران بارداری می‌تواند منجر به افزایش فشار خون و حمله‌ی قلبی شود.

توصیه‌ی پایانی

متأسفانه هیچ سیستم اجباری برای گزارش ضررهای مکمل‌های غذایی وجود ندارد؛ حتی در آمریکا با این که «سازمان غذا و داروی ایالات متحده«(FDA) می‌تواند مکمل‌های غذاییِ مضر را ممنوع اعلام کند ولی بارِ اثبات مضر بودن مکمل بر عهده‌ی FDA است و نه سازنده‌ی مکمل؛ به همین دلیل، مکمل‌ها به‌خصوص در دوران بارداری باید بااحتیاط مصرف شده و فقط از تولیدکنندگان معتبر و مراکز معتبر تخصصی خریداری شود.

همیشه باید با پزشک خود برای مصرف مکمل بارداری مشورت کنید.

جمع‌بندی مکمل‌ها در دوران بارداری

مکمل‌های بارداری، محصولاتی مبتنی بر تغذیه هستند که در دوران بارداری مصرف می‌شوند که ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی ضروری را برای جنینِ در حال رشد و بدن مادر فراهم می‌کنند.

برخی از انواع رایج مکمل‌های بارداری شامل اسیدهای چرب امگا 3 (برای رشد مغز و چشم جنین)، پروبیوتیک‌ها (برای بهبود عملکرد سیستم گوارشی) و مکمل‌های آهن (برای پیشگیری از کم‌خونی در دوران بارداری) است.

برخی از مکمل‌های دوران بارداری نباید مصرف شود چون امکان آسیب رسیدن به جنین یا بدن مادر با مصرف آن وجود دارد.

مکمل‌ها در دوران بارداری باید تحت نظر و با دوز تعیین شده توسط پزشک مصرف شود. برای اطلاع از قیمت مکمل های بارداری و شیردهی کافیست که محصولات این دسته بندی را در داروخانه روشا بررسی کنید.