مولتی ویتامین چیست؟ نگاهی به دنیای مولتی ویتامین‌ها و مینرال‌ها

مواد معدنی

مواد معدنی یا مینرال‌ها عناصر غیرآلی هستند که سرمنشا آنها سنگ‌، خاک، آب و به طور کلی طبیعت غیرزنده است. مینرال‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم از طبیعت و محصولات حیوانی(مثلا آهن از گوشت گاو) یا گیاهی (مثلا کلسیم از بادام) تامین می‌شوند.

رشد، سوخت‌وساز، خون‌سازی و به طور کلی عملکرد اعضا مختلف بدن هیچ‌کدام بدون مواد معدنی امکان‌پذیر نیست. به عنوان مثال کلسیم در ساخت و سلامت استخوان، آهن در ساخت گلبول‌های قرمز خون و زینک در حفظ سلامت پوست، تقویت سیستم ایمنی و ترمیم زخم‌ها نقش حیاتی دارند.

تامین یک رژیم غذایی متعادل حاوی تمام مواد معدنی ضروری و مورد نیاز بدن، موضوع مهمی است که گاهی به علل مختلف (مثل بیماری، شرایط خاص مثل بارداری، ورزش حرفه‌ای و . . . ) تامین آن به تنهایی از طریق غذا ممکن نیست. در این موارد می‌توان مواد معدنی مورد نیاز را با مکمل‌ها جبران کرد.

مولتی‌ویتامین‌ها و بیماری‌های قلبی

در هلث‌لاین از بررسی تاثیر مولتی ویتامین‌ها بر بیماری‌های قلبی چنین آمده است که :«بیماری قلبی یکی از علل اصلی مرگ و میر در سراسر جهان است. در حالی که برخی معتقدند مصرف مولتی ویتامین‌ها می‌تواند به پیشگیری از بیماری قلبی کمک کند ، به نظر نمی‌رسد تحقیقات به طور قطعی از آن حمایت کند.

مطالعه سلامت پزشکان II اثرات استفاده روزانه مولتی ویتامین را در بیش از 14000 پزشک مرد میانسال برای بیش از یک دهه بررسی کرد و هیچ کاهشی در حملات قلبی، سکته مغزی یا مرگ و میر یافت نشد.

با این حال، یک مطالعه جدیدتر نشان داد که در بین زنان - اما نه مردان - مصرف مولتی ویتامین برای بیش از 3 سال با خطر کمتر مرگ ناشی از بیماری قلبی مرتبط است.

ویتامین‌ها

ویتامین‌ها ترکیبات بسیار ضروری برای عملکردهای روتین بدن هستند که البته مقادیر جزئی این ترکیبات نیاز بدن را به خوبی تامین می‌کنند. به طور کلی ویتامین‌ها در دو دسته‌ی «ویتامین‌های محلول در آب» و «ویتامین‌های محلول در چربی» قرار می‌گیرند. شناخت «بهترین مولتی ویتامینها» به شما در انتخاب محصول مناسب کمک ویژه‌ای می‌کند.

اساس این دسته‌بندی ماهیت ساختاری مولکول این ویتامین‌ها و محلولیت آنهاست. گروه ویتامین B و C از دسته‌ی ویتامین‌های محلول در آب و ویتامین‌های A، D، K و E از ویتامین‌های محلول در چربی هستند.

ویتامین‌های محلول درچربی

این ویتامین‌ها همانطور که از اسمشان پیداست محلول در چربی هستند؛ بنابراین در چربی‌های انباشته‌ی بدن تجمع پیدا کرده و ذخیره می‌شوند.
برای مثال یکی از مهمترین ویتامین‌های محلول در چربی ویتامین D است که در سلامت استخوان‌ها و عضلات، تقویت سیستم ایمنی نقش اساسی دارد.

نکته بسیار مهم در مصرف مکمل‌های این دسته از ویتامین‌ها دقت در دوز مصرفی است؛ چراکه به دنبال مصرف زیاد از حد آنها، ماهیت چربی دوست این ویتامین‌ها سبب تجمعشان در بافت‌های چربی شده و ممکن است باعث بروز مسمومیت شود.

ویتامین‌های محلول در آب

ویتامین‌های محلول در آب شامل ویتامین C و 8 زیرگروه از ویتامین B هستند.
ویتامین‌های گروه B؛ (B9, B6, B5, B3, B2, B1, B12) در عملکرد صحیح دستگاه ایمنی و عصبی، سلامت پوست و ماهیچه‌ها، کاهش استرس و افسردگی ضروری بوده و برخلاف ویتامین‌های محلول در چربی، مسمومیت با این گروه از ویتامین‌ها معمولا کمتر اتفاق می‌افتد؛ اما این به این معنی نیست که می‌توان در مصرف آنها زیاده‌روی کرد. توضیح بیشتر اینکه مثلا مصرف بیش از حدِ نیاز «ویتامین ث» ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهد.

شناخت شما از ماهیت ویتامین‌ها، مقدار مورد نیاز و نحوه مصرف آنها می‌تواند شما را در رسیدن به یک رژیم غذایی صحیح و متعادل و به دنبال آن تناسب اندام و سلامت یاری دهد.

تفاوت ویتامین‌ها و مواد معدنی

تا اینجا به نقش ویتامین‌ها و مواد معدنی در بدن اشاره کردیم؛ اما برای درک بهتر از موضوع لازم است تفاوت این دو دسته ریز مغذی را هم بشناسیم. ویتامین‌ها و مواد معدنی در برخی موارد ابتدایی با هم تفاوت‌هایی دارند که در ادامه به این تفاوت‌ها با اشاره به شاخصه‌های هریک از آن‌ها می‌پردازیم.

• ارگانیک بودن ویتامین‌ها باعث می‌شود در مجاورت عوامل محیطی مثل گرما و هوا تجزیه شوند. این در حالی است که ساختار شیمیایی مواد معدنی به دلیل غیرارگانیک بودن کمتر تحت تاثیر آسیب عوامل محیطی است.

• مواد معدنی موجود در طبیعت غیرزنده (آب و خاک) از طریق خوردن گیاهان، و محصولات حیوانی به بدن انسان راه پیدا می‌کنند؛ اما تامین ویتامین‌ها از طریق غذا کمی دشوارتر است بعلاوه پایدارتر بودن ساختار شیمیایی مواد معدنی نسبت به ویتامین‌ها مانع از آسیب دیدن و غیرفعال شدن آنها در معرض هوا و حین پخت و پز می‌شود.

انواع مکمل‌های مولتی ویتامین و مینرال

حتما همه ما تا به حال بارها با بازار متنوع «مکمل‌های غذایی» که در اشکال دارویی قرص، قطره، شربت، کپسول، پودر و آمپول، در شلف داروخانه‌ها و وبسایت‌های فروش محصولات داروخانه‌ای به وفور یافت می‌شوند مواجه شده‌ایم. نکته مهم بحث مکمل‌ها نقش پررنگ تبلیغات در بازار فروش است که باعث اهمیت هرچه بیشتر کسب اطلاعات کافی برای انتخاب صحیح آنها در رژیم غذایی می‌شود.

مهمترین معیار برای انتخاب مکمل مناسب شما، در نظر گرفتن میزان و نوع ویتامین‌ها/ مواد معدنی موجود در آن مکمل و مقدار مورد نیاز روزانه متناسب با وضعیت کلی بدنتان(RDA) است. RDA یا «مقدار مجاز روزانه» پارامتری است که سازمان غذا و دارو آمریکا متناسب با شرایط بدنی هر فرد برای همه‌ی ریزمغذی‌ها تعریف کرده است.

مصرف روزانه مقادیر کمتر از RDA در طولانی مدت می‌تواند باعث کمبود و بیماری شود و مصرف بیشتر از مقدار مجاز روزانه می‌تواند در طولانی مدت باعث مسمومیت یا عوارض متعدد شود.
RDA هر ریزمغذی در شرایط مختلف برای افراد متفاوت است.

از جمله عوامل موثر بر RDA میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• سن
• جنسیت
• بارداری یا شیردهی
• بیماری‌های مختلف
• نوع غذاهای مصرفی روزانه
• رژیم‌های غذایی خاص مانند گیاه خواری
• محدودیت‌های غذایی و آلرژی
• ورزش حرفه‌ای
• مشاغل خاص که با آلودگی‌های مختلف سر و کار دارند

بنابراین لازم است که شما بر اساس شرایط خود و مقدار مجاز روزانه‌تان، با توجه به میزان ریزمغذی‌های موجود در هر مکمل، برند مناسب خود را انتخاب و تهیه کنید.

آیا به مولتی ویتامین نیاز داریم؟

به خاطر داشته باشید مکمل‌ها نمی‌توانند جای تنوع غذایی و اهمیت آن را در یک رژیم غذایی سالم پر کنند. به طور مثال فیبری که از غذا به بدن می‌رسد هرگز از طریق مکمل‌ها تامین نمی‌شود؛ اما موضوع مهم اینجاست که همه‌ی ویتامین‌ها و مواد معدنی را نمی‌توان از رژیم غذایی دریافت کرد، اینجاست که مکمل‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای بازی می‌کنند.

تاثیر مکمل‌ها بر سلامت افراد در سال‌های اخیر سبب استفاده بیشتر از آنها شده است؛ اما همانطور که پیش‌تر هم گفتیم نباید نقش تبلیغات در بازار مکمل‌های غذایی را نادیده گرفت، یک مطالعه در آمریکا نشان داده است در سال‌های اخیر مصرف مکمل‌ها به صورت چشمگیری افزایش یافته است.

به طوری‌ که بیش از یک سوم افراد در این کشور از حداقل یک مکمل غذایی استفاده می‌کنند؛ این عدد در کودکان تقریبا یک نفر از هر چهار کودک است. بعلاوه با افزایش سن نیز استفاده از مکمل‌ها افزایش یافته است و بیش از 40 درصد از افراد بالای 70 سال از حداقل یک مکمل‌ در رژیم روزانه خود استفاده می‌کنند.

این مطالعه همچنین نشان می‌دهد افراد با تحصیلات بیشتر، درآمد بالاتر، رژیم‌های غذایی سالم‌تر و سبک زندگی بهتر، بیشتر از مکمل‌های غذایی استفاده می‌کنند. کاهش ابتلا به بیماری‌های مختلف مانند گرفتگی عروق قلبی و یا ابتلا به سرطان از جمله مواردی است که استفاده از مکمل‌ها را قابل دفاع می‌کند. با این‌حال همواره به خاطر داشته باشید مصرف مکمل‌ها جز با توصیه و مشورت پزشک کار عاقلانه‌ای نیست.

چه کسانی برای استفاده از مولتی ویتامین‌ها کاندیداهای مناسبی هستند؟

• خانم‌ها در سنین باروری و دوران قاعدگی:

جهت جلوگیری از کم‌خونی، مصرف آهن و اسید فولیک توصیه می‌شود.

• خانم‌ها در دوران بارداری و شیردهی:

• افراد مسن:

بالا رفتن سن جذب مواد مغذی را برای بدن سخت می‌کند. مولتی‌ویتامین (Multivitamin) می‌توانند این فقدان را جبران کنند.

• پیشگیری از عوارض دیابت:

توصیه می‌شود افراد دیابتی به منظور جلوگیری از عوارض چشمی، کلیوی، قلبی عروقی و اعصاب ناشی از بیماری دیابت حتما تحت نظر پزشک از مولتی‌ویتامین‌های مناسب خود استفاده کنند.

• کنترل علائم آسم و آلرژی:

دیده شده مصرف ویتامین ث، روی، سلنیوم و منیزیوم در افراد مبتلا به آسم و آلرژی می‌تواند از شدت علائم این بیماری‌ها بکاهد.

• بهبود خلق و خو:

مصرف روزانه ویتامین‌های گروه ب تاثیر مثبتی بر خلق و خو، آرامش روانی و کنترل تنش و هیجان‌های روزانه دارد.

• جراحی‌ها، مصرف برخی داروها و یا رژیم‌های غذایی کاهش وزن:

جراحی‌هایی مثل کوچک کردن معده و یا جراحی‌های وسیع که با از دست رفتن مقادیر زیاد خون همراهند باعث کاهش دریافت گروهی از ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌شوند که با مصرف مکمل‌ها می‌توان این کمبود را اصلاح کرد.

• حفظ سلامت عضلات، استخوان‌ها و مفاصل:

سوء جذب ویتامینها و مواد معدنی دخیل در سلامت استخوان‌ها و مفاصل، و عضلات می‌تواند از کیفیت زندگی افراد در سنین بالا بکاهد، لذا مصرف ویتامین دی و کلسیم در این افراد توصیه می‌شود.

• افراد با مشکلات پوستی و ریزش مو:

مصرف ویتامین‌های گروه B، C، E و زینک برای حفظ سلامت و شادابی پوست و مو مفید است.

• افراد محروم از نور خورشید:

محرومیت از نور خورشید باعث بروز کمبود ویتامین دی می‌شود، لذا مصرف صحیح ویتامین دی به ویژه در دوران پاندمی اخیر که اکثر افراد برای حفظ پروتکل‌های بهداشتی بیشتر زمان خود را در منزل می گذرانند، از اهمیت بیشتری برخوردار است.

در نهایت باید به این نکته توجه داشته باشید که اگرچه امکان تهیه‌ی مکمل‌ها بدون تجویز پزشک میسر است؛ اما ویتامین‌های با دوز بالا را هرگز بدون آزمایش و دستور پزشک برای مدت طولانی مصرف نکنید. قانون کلی و غیرقابل تغییر این است که سلامتی ما در گروئه رژیم غذایی سالم و ورزش تضمین می‌شود. مکمل‌ها تنها نقش تسهیل‌گر فرآیند را به عهده دارند.