ارتباط کارهای فکری با خستگی‌های جسمی در چیست؟ چرا بعد از فرآیند پیچیدۀ فکری احساس ضعف در بدن داریم؟!

فرسودگی ذهنی چیست؟

بهتر است پیش از توضیح فرسودگی ذهنی ابتدا تعریف کنترل ذهنی و توانایی ذهنی را با یک مثال ساده توضیح دهیم.

اگر حشره‌ای شخصی را نیش بزند و آن شخص بخواهد در مقابل خارش موضعِ مربوطه مقاومت کند این رفتار او نشانگر کنترلی شناختی است. حال باید گفت که منظور از خستگی فکری، نوعی فرسودگی ذهنی است که کنترل ذهنی را کاهش می‌دهد.

فرض کنید از سر کار به خانه برمی‌گردید کلید را روی میز خانه می‌اندازید و بعد یادتان می‌آید که می‌خواستید غذای جدیدی را از روی دستورالعمل آن درست کنید ولی نمی‌دانید چرا حوصله‌اش را ندارید، کار سختی در بیرون از خانه انجام نداده‌اید یا اتفاق بدی برایتان نیفتاده است ولی حس می‌کنید که حوصله‌ی کلنجار رفتن با دستورات آشپزی و فکر کردن به جزئیات غذایی که دوست داشتید بپزید را ندارید و بنابراین غذا را از بیرون سفارش می‌دهید!

یک تحقیق جدید که در مجله‌ی Current Biology منتشر شده، ساز و کار محتمل مغز را مبنی بر این که چرا ما بدون هیچ علت خاصی احساس خستگی شناختی می‌کنیم، توضیح می‌دهد.

از نظر علمی چرا سخت فکر کردن باعث می‌شود احساس خستگی کنید؟

پیش از توضیح علمیِ علت این موضوع لازم است با دو اصطلاح، آشنا بشویم:

متابولیت: به مواد دخیل در سوخت و ساز سلولی، متابولیت گفته می‌شود. 

گلوتامات:  «اسید گلوتامیک» یا همان گلوتامات، یکی از بیشترین اسید آمینه‌های موجود در بدن انسان و نوعی انتقال دهنده عصبی در مغز است.

گلوتامات یک متابولیت است، یعنی چیزی است که بدن شما هنگام تبدیل غذا به انرژی می‌سازد.

گلوتامات همچنین بیشترین انتقال دهنده‌ی عصبی و منبعی قابل اعتماد در مغز انسان است. این پیام رسانِ شیمیایی مهم، به سلول‌های مغز شما اجازه می‌دهد با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.

بررسی علمی فرسودگی ذهنی

برای درک بهتر فرسودگی ذهنی (خستگی شناختی) محققان طی یک آزمایش در شهر پاریس به شرکت‌کنندگان در تحقیق خود وظایفی محول کردند و سپس از آن‌ها خواستند انتخاب‌های اقتصادیِ مختلفی داشته باشند و در ادامه، با استفاده از «طیف‌سنجی تشدید مغناطیسی» (MRS) که نوعی تصویربرداری پزشکی است، متابولیت‌های مغز شرکت‌کنندگان در این آزمایش را بررسی کردند.

نتایج نشان داد مواردی که از نظر شناختی نیاز بیشتری به فعالیت مغز داشت منجر به تجمع گلوتامات در قشر جلوی پیشانی جانبی (LPFC) می‌شود.

از جنبه‌ی طبقه بندی فعالیت‌های مغز متخصصان بر این باورند که این بخش از مغز در چندین فعالیت از جنبه‌ی بازدارندگی، توجه، برنامه ریزی، حل مسائل و حافظه‌ی کاری دخیل است و وقتی تجمع گلوتامات رخ می‌دهد، ممکن است برای فعال کردن قشر جلوی پیشانیِ جانبی به انرژیِ بیشتری نیاز باشد.

به زبان ساده‌تر اگر زیاد فکر کنید و دست به انتخاب‌های فکریِ زیادی بزنید به‌خصوص اگر که انتخاب‌هایتان انتخاب‌هایی سخت باشد نیروی مغزیِ زیادی مصرف می‌کنید و این حالت می‌تواند منجر به انتخاب راه‌حل‌های آسان و در نتیجه بروز اشتباه شود.

راه رهایی از فرسودگی ذهنی چیست؟

دکتر «آلکس دیمیتریو»، متخصص روان‌پزشکی و بنیان‌گذار Menlo Park Psychiatry & Sleep Medicine در کالیفرنیا توصیه می‌کند که برای رهایی از خستگی فکری و شناختی ابتدا باید آنچه را واقعاً احساس می‌کنید مورد بررسی قرار دهید.

باید ببینید که خستگی ذهنی شما مربوط به کدام یک از موارد زیر است:

• • خواب
  • مشغله‌ی زیاد
  • اضطراب
  • تأثیر خواب نامنظم بر فرسودگی ذهنی

اگر کار نمی‌کنید ببینید آخر هفته چه احساسی دارید. آیا بازهم احساس خستگی ذهنی دارید؟

پزشک مذکور با اشاره به این نکته که غلظت گلوتامات در طول خواب کاهش می‌یابد؛ می‌گوید: «به نظر من بررسی خود را با خواب شب قبل و به‌طور کلی بررسی وضعیت خوابتان شروع کنید.

خواب، امری اساسی است و معتقدم نظمِ خواب بهترین راه برای مبارزه با خستگی شناختی و فرسودگی ذهنی است.»

تأثیر مشغله‌ی زیاد بر فرسودگی ذهنی

«جنیفر برامن» دانشمند تحقیقاتی ارشد در مؤسسه‌ی علوم اعصاب در مرکز بهداشت «پراویدنس سنت جان» در کالیفرنیا، می‌گوید: «اجتناب از چند وظیفه بودن و پرداختن به کارهای مختلف می‌تواند به جلوگیری از فرسودگی مغز کمک کند.

بازه‌های زمانی مشخصی را به انجام یک نوع فعالیت اختصاص دهید؛ سپس قبل از این که کار دیگری را شروع کنید حداقل دو سه دقیقه استراحت کرده و بعد به سراغ کار متفاوت دیگر بروید.

اغلب افراد در یک بازه‌ی زمانی یک ساعته چندین بار بین چندین نوع کار جهش کرده و از این شاخه به آن شاخه می‌پرند چنین طرز کاری فرسودگی ذهنی و خستگی شناختی را بیشتر کرده ولی بهره‌وری را افزایش نمی‌دهد.»

تأثیر اضطراب بر فرسودگی ذهنی

یکی دیگر از راه‌های کم کردن فرسودگی ذهنی، تغییر محیط فیزیکی در طول استراحت است که امکان دارد مزایایی داشته باشد.

خیلی وسوسه انگیز است که پشت میز خودتان بمانید، اما باید بلند شده و کش و قوسی به خود بدهید، کمی هوای تازه خورده و نور خورشید دریافت کنید.

نوشیدن یک فنجان قهوه قبل از ظهر و نیز یک چرتِ مثلاً سی دقیقه‌ای می‌تواند ترکیب قدرتمند برای رهایی از خستگی ذهنی باشد. البته مصرف مکمل تقویت حافظه نیز می‌تواند در طول روز موثر واقع شود.

عواقب فرسودگی ذهنی چیست؟

توجه داشته باشید که میزان نامناسب گلوتامات در مغز ممکن است ابتدا فقط عواقب کوتاه مدتی در مورد توانایی شما در تصمیم گیری داشته باشد، اما در دراز مدت بر سلامتی عمومی‌تان نیز تأثیر خواهد گذاشت؛ چون گلوتاماتِ اضافی، تحریک کننده و سمی است و می‌تواند در طولانی مدت تخریب عصبی را افزایش دهد؛ به همین دلیل یادگیری مهارت‌های مورد نیاز برای تنظیم سطح هیجان مغز برای حفظ توانایی بلند مدت شناختی مهم است.

سعی کنید متوجه زمان‌هایی که احساس خستگی ذهنی می‌کنید باشید و رفتارتان را طوری تنظیم کنید که در آن زمان‌ها مجبور به تصمیم گیری نشوید؛ چون وقتی در آن وضعیت هستید، ممکن است حتی تصمیمات بی‌اهمیت را نیز به‌درستی نگیرید.

وقتی خستگی ذهنی دارید احتمالاً چیزهایی را انتخاب می‌کنید که پاداش‌های فوری و کوتاه مدت داشته و مستلزم انجام کار بسیار کمی باشد.

جمع بندی

به‌طور خلاصه در پاسخ به سوال چرا سخت فکر کردن باعث می‌شود احساس خستگی کنید؟ می‌توان چنین گفت که زیاد فکر کردن باعث تجمع گلوتامات در قشر جلوی پیشانیِ جانبی شده و نیاز به انرژی را در مغز بالا می‌برد؛ به همین علت بعد از مدت زمانی کوتاه احساس فرسودگی ذهنی به شخص دست می‌دهد.