ویتامین ب 1 چیست؟ + علائم کمبود ویتامین B1
ویتامین ب 1 چیست؟ تیامین که بیشتر با نام ویتامین B1 شناخته می‌شود، نقش اساسی در عملکرد طبیعی بدن انسان دارد. این ویتامین در فرآیند متابولیسم کربوهیدرات‌ها برای تولید انرژی نقش دارد و برای عملکرد صحیح سیستم عصبی و قلبی عروقی نیز ضروری است. عوارض کمبود ویتامین ب 1 در بدن می‌تواند به شکل مشکلات جدی سلامتی بروز کند، بنابراین آشنایی با علائم کمبود ویتامین B1 و روش‌های پیشگیری از عوارض کمبود ویتامین ب1 اهمیت بسزایی دارد.
در این مقاله با این ویتامین و نشانه‌های کمبود آن بیشتر آشنا خواهیم شد؛ همراه ما باشید.
ویتامین ب 1 چیست؟
ویتامین B1 یک ویتامین محلول در آب است، به این معنی که در آب حل می‌شود و بدن نمی‌تواند آن را برای مدت طولانی ذخیره کند. بنابراین دریافت منظم B1 از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها برای حفظ سلامت ضروری است.
ویتامین B1 در تبدیل غذا به انرژی نقش داشته و به بدن در استفاده از کربوهیدرات‌ها به عنوان سوخت اصلی کمک می‌کند. همچنین برای عملکرد صحیح سیستم عصبی مرکزی و محیطی ضروری است و به انتقال پیام‌های عصبی بین مغز و سایر قسمت‌های بدن کمک می‌کند.
علت کمبود ویتامین ب 1 چیست؟
کمبود ویتامین B1 در سراسر جهان، به ویژه در کشورهای در حال توسعه یک مشکل شایع است و دلایل مختلفی می‌توانند منجر به کمبود این ویتامین در بدن شوند؛ از جمله:
- رژیم غذایی نامناسب: افرادی که رژیم غذایی آن‌ها عمدتا بر پایه برنج سفید تصفیه شده، ذرت و سایر غلات فاقد تیامین است، در معرض خطر کمبود ویتامین B1 قرار دارند.
- سوء مصرف الکل: الکل می‌تواند جذب تیامین در روده را مختل کند و ذخایر آن را در بدن کاهش دهد.
- مشکلات گوارشی: بیماری‌هایی مانند بیماری کرون، سلیاک و نارسایی لوزالمعده می‌توانند در جذب ویتامین B1 از غذا اختلال ایجاد کنند.
- بارداری و شیردهی: زنان باردار و شیرده به دلیل نیازهای رشدی جنین و نوزاد به مقادیر بیشتری از ویتامین B1 نیاز دارند و در صورت عدم دریافت کافی این ویتامین از طریق رژیم غذایی، ممکن است با کمبود آن مواجه شوند.
- دیالیز کلیه: افراد تحت دیالیز کلیه ممکن است به دلیل دفع تیامین از طریق ادرار، با کمبود این ویتامین روبرو شوند.
علائم کمبود ویتامین B1
حالا که متوجه شدیم ویتامین ب 1 چیست، باید به سراغ شناسایی علائم و عوارض کمبود ویتامین ب1 برویم. کمبود ویتامین B1، به خصوص اگر شدید باشد، مشکلات جدی را در بر خواهد داشت. بنابراین تشخیص زودهنگام عوارض کمبود ویتامین ب 1 در بدن برای دریافت درمان مناسب، کاملا ضروری است.
بی‌اشتهایی
یکی از اولین علائم کمبود ویتامین B1، بی‌اشتهایی است. بدن برای تجزیه کربوهیدرات‌ها و تبدیل آن‌ها به انرژی به تیامین نیاز دارد و هنگامی که سطح تیامین در بدن پایین باشد، این فرآیند مختل شده و منجر به کاهش اشتها می‌شود.
خستگی
خستگی مزمن یکی دیگر از علائم رایج کمبود ویتامین B1 است. ویتامین ب1 در تولید آدنوزین تری فسفات (ATP) که مولکول اصلی انرژی سلولی است، نقش دارد و کمبود این ویتامین می‌تواند منجر به کاهش تولید ATP شده و در نتیجه باعث احساس خستگی و ضعف در فرد شود.
تحریک‌پذیری اعصاب
ویتامین B1 برای عملکرد صحیح سیستم عصبی مرکزی ضروری است و کمبود آن می‌تواند باعث آسیب به سلول‌های عصبی و بروز علائمی مانند تحریک‌پذیری، بی‌قراری و مشکلات خواب شود.
تهوع و استفراغ
تهوع و استفراغ از علائم گوارشی شایع کمبود ویتامین B1 هستند. کمبود تیامین می‌تواند باعث اختلال در عملکرد دستگاه گوارش و بروز تهوع، استفراغ، و سوزش سر دل شود.
ضعف عضلانی
تیامین در عملکرد طبیعی عضلات نقش دارد و کمبود آن می‌تواند منجر به ضعف عضلانی، درد و گرفتگی عضلات شود. ضعف عضلانی ناشی از کمبود ویتامین B1 ممکن است در ابتدا در پاها احساس شود و به تدریج به سایر نقاط بدن گسترش یابد.
حالت سوزن سوزن شدن در دست و پا
در پاسخ به سوال علائم کمبود ویتامین ب 1 چیست، باید به احساس سوزن سوزن شدن، گزگز، یا بی‌حسی در دست و پا نیز اشاره کنیم. این علائم ناشی از آسیب به اعصاب محیطی ناشی از کمبود تیامین است.
اختلال در رفلاکس‌های بدن
رفلاکس‌های بدن واکنش‌های غیرارادی هستند که به محافظت از بدن در برابر آسیب کمک می‌کنند و کمبود ویتامین B1 می‌تواند باعث اختلال در عملکرد رفلاکس‌هایی مانند بلع و پلک زدن شود.
تاری دید
یکی دیگر از عوارض کمبود ویتامین ب 1 در بدن مربوط به بینایی است. آسیب به اعصاب ناشی از کمبود ویتامین B1 می‌تواند بر عملکرد ماهیچه‌های کنترل‌کننده حرکت چشم تأثیر بگذارد و باعث تاری دید شود. در موارد شدید کمبود تیامین، ممکن است فرد دچار دوبینی یا نیستاگموس (حرکات غیرارادی چشم) شود.
کاهش ضربان قلب
ویتامین B1 برای انتقال پیام‌های عصبی به قلب ضروری است و کمبود آن ممکن است باعث کند شدن ضربان قلب (برادیکاردی) شود. ضربان قلب پایین به احساس خستگی، سرگیجه و ضعف منجر خواهد شد.
تنگی نفس
در موارد شدید کمبود ویتامین B1، ممکن است فرد دچار تنگی نفس شود. این مشکل می‌تواند ناشی از تجمع مایع در ریه‌ها یا ضعف عضلات تنفسی باشد.
مشکل در حافظه
ویتامین B1 برای عملکرد طبیعی مغز و اعصاب ضروری است و کمبود آن بر حافظه، تمرکز و توانایی یادگیری تأثیر می‌گذارد. در موارد شدید کمبود تیامین، ممکن است فرد دچار زوال عقل شود.
بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین ب 1 چیست؟
کمبود شدید ویتامین B1 می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های جدی شود که در ادامه به برخی از این بیماری‌ها اشاره می‌کنیم.
بری بری
بری بری، بیماری ناشی از کمبود شدید ویتامین B1 است. این بیماری در سه نوع اصلی، یعنی بری بری مغزی، بری بری عصبی و بری بری قلبی بروز پیدا می‌کند.
- بری بری مغزی (Wernicke's encephalopathy): این نوع از بری بری با علائمی مانند گیجی، مشکلات حافظه، دوبینی و اختلال در هماهنگی همراه است. سندروم Wernicke-Korsakoff می‌تواند ناشی از بری بری مغزی درمان‌نشده باشد. علائم این سندروم شامل فراموشی شدید، گیجی مزمن و اختلال در قضاوت است.
- بری بری عصبی (dry beriberi): این نوع از بری بری با علائمی مانند ضعف عضلانی شدید، بی‌حسی و سوزن سوزن شدن در اندام‌ها و مشکلات راه رفتن همراه است.
- بری بری قلبی (wet beriberi): این نوع از بری بری با علائمی مانند تنگی نفس، تورم پاها، ضربان قلب نامنظم و تجمع مایع در بدن (ادم) همراه است و در موارد شدید می‌تواند منجر به نارسایی قلبی شود.
آب مروارید
در پاسخ به سوال عوارض شدید کمبود ویتامین ب 1 چیست، باید به مشکلات بینایی از جمله آب مروارید نیز اشاره کنیم. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که کمبود ویتامین B1 ممکن است خطر ابتلا به آب مروارید را افزایش دهد. آب مروارید، کدر شدن عدسی چشم است که می‌تواند منجر به تاری دید شود.
نارسایی قلبی
همانطورکه اشاره کردیم کمبود شدید ویتامین B1 می‌تواند باعث بروز بری بری قلبی شود که در نهایت منجر به نارسایی قلبی خواهد شد. نارسایی قلبی وضعیتی است که در آن قلب قادر به پمپاژ خون کافی برای تأمین نیازهای بدن نیست.
آلزایمر
از عوارض کمبود ویتامین ب 1 در بدن، مشکلات سیستم عصبی هستند که ممکن است به صورت بیماری‌های مختلف بروز پیدا کند. برخی از پژوهش‌ها حاکی از آن است که کمبود ویتامین B1 ممکن است خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش دهد. آلزایمر، نوعی زوال عقل است که با اختلال در حافظه، تفکر و رفتار همراه است.
افسردگی
تحقیقات نشان داده‌اند که بین کمبود ویتامین B1 و افسردگی ارتباط وجود دارد و کمبود این ویتامین می‌تواند علائم افسردگی مانند خستگی، بی‌حوصلگی و مشکلات خواب را تشدید کند.
چه افرادی در معرض خطر کمبود ویتامین B1 هستند؟
برخی از افراد بیشتر از دیگران در معرض خطر کمبود ویتامین B1 قرار دارند. این افراد در یک یا چند دسته زیر قرار می‌گیرند:
- افراد مبتلا به سوء تغذیه: افرادی که رژیم غذایی ضعیفی دارند و به اندازه کافی غذاهای حاوی ویتامین B1 مصرف نمی‌کنند، در معرض خطر کمبود هستند. این گروه شامل افرادی می‌شود که به طور کلی کالری کمی مصرف می‌کنند، افرادی که عمدتاً برنج سفید تصفیه شده به عنوان منبع اصلی کربوهیدرات تکیه می‌کنند و افرادی که به اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی مبتلا هستند.
- الکلی‌ها: الکل می‌تواند جذب ویتامین B1 را در بدن کاهش دهد و همچنین ذخایر آن را در کبد و بافت‌ها تخلیه کند.
- افراد مبتلا به برخی بیماری‌ها: بیماری‌هایی مانند بیماری کرون، بیماری سلیاک و برخی اختلالات ژنتیکی خاص می‌توانند در جذب ویتامین B1 اختلال ایجاد کنند.
- زنان در دوره بارداری و شیردهی: زنان باردار و شیرده به دلیل نیازهای رشدی جنین یا نوزاد، به مقدار بیشتری از ویتامین B1 نیاز دارند که در صورت عدم تأمین کافی این ویتامین از طریق رژیم غذایی، ممکن است دچار کمبود شوند.
- افراد تحت عمل جراحی معده: جراحی‌هایی که بر دستگاه گوارش تأثیر می‌گذارند، مانند جراحی بای‌پس معده، می‌توانند در جذب ویتامین B1 اختلال ایجاد کنند.
نحوه پیشگیری از عوارض کمبود ویتامین ب1
حالا که متوجه شدیم علائم و عوارض کمبود ویتامین ب 1 چیست، باید به دنبال پیشگیری از کمبود این ویتامین باشیم. بهترین راه برای پیشگیری از کمبود این ویتامین، داشتن یک رژیم غذایی متعادل و سرشار از منابع این ویتامین است. برخی از منابع غذایی غنی از ویتامین B1 عبارتند از:
- غلات کامل: برنج قهوه‌ای، جو، گندم سیاه، جو دوسر
- حبوبات: لوبیا، عدس، نخود
- گوشت بدون چربی: گوشت گاو، مرغ، ماهی
- مغزها و دانه‌ها: بادام، بادام هندی، تخمه آفتابگردان
- سبزیجات: اسفناج، کلم بروکلی، قارچ
در برخی موارد، پزشک ممکن است برای افرادی که در معرض خطر بالای کمبود ویتامین B1 قرار دارند، مکمل‌های حاوی تیامین تجویز کند که دوز مصرفی این مکمل‌ها به شدت کمبود و وضعیت سلامتی فرد بستگی دارد. در موارد شدید کمبود B1، ممکن است تزریق داخل وریدی تیامین نیز تجویز شود تا جلوی عوارض کمبود ویتامین ب1 گرفته شود.
جمع‌بندی
در این بخش دیدیم ویتامین ب 1 چیست و کمبود آن چگونه بروز می‌کند. ویتامین B1 برای بسیاری از عملکردهای بدن ضروری است و کمبود آن می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی سلامتی شود. علائم کمبود این ویتامین نیز به تدریج ظاهر شده و می‌توانند از خستگی مفرط تا بیماری‌های جدی مانند بری بری را شامل شوند. داشتن رژیم غذایی سرشار از منابع ویتامین B1 و در صورت نیاز مصرف مکمل‌های حاوی این ویتامین، می‌تواند از کمبود آن پیشگیری کند.
در صورت مشاهده هرگونه علائم کمبود ویتامین B1 به پزشک مراجعه کنید تا با تشخیص به موقع و درمان مناسب، از بروز عوارض جدی جلوگیری شود. علاوه بر این در داروخانه روشا می‌توانید مکمل‌های ویتامین ب1 را با بهترین کیفیت تهیه کنید تا از کمبود این ویتامین در بدن جلوگیری شود.
