کم خونی خطرناک، علائم، علل و درمان آن

کم‌خونی یکی از مشکلات سلامتی محسوب می‌شود، که مسبب کاهش خون، در گلبول‌های قرمز طبیعی است. یکی از بیماری‌هایی که سبب کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 می‌شود، بیماری کم‌خونی خطرناک (pernicious anemia) است. عموما این مشکل، ناشی از یک اختلال خودایمنی است، که سبب ناتوانی در تولید ماده‌ای به نام فاکتور ذاتی (intrinsic factor) در معده خواهد شد. وجود این ماده جهت جذب ویتامین B12 مواد غذایی، در روده کوچک ضروری است. ویتامین B12 یک ماده مفید و مغذی است، که به تولید و بهبود عملکرد گلبول‌های قرمز خون، کمک می‌کند.

البته کم‌خونی خطرناک، تقریبا بیماری‌ای نادر است، که در 0.1 درصد  از کل جمعیت و 1.9 درصد، در افرادی با سن بیش از 60 سال رخ می‌دهد. محققان بیان می‌کنند که در گروه بزرگسالان، علت حدود 50 درصد از کم‌خونی‌های ناشی از کمبود ویتامین B12، همین بیماری کم‌خونی خطرناک است. به همین جهت خرید مکمل آهن حاوی ویتامین ب 12 به حل این مشکل کمک میکند. در پاسخ به «مکمل آهن چیست؟» چه خواهید گفت؟!

نشانه های کم خونی خطرناک

بر اساس تحقیقات انجام شده کم‌خونی خطرناک، اکثرا بطور تدریجی و آهسته رخ می‌دهد و به همین دلیل تشخیص علائم، دشوارتر خواهد شد؛ چراکه ممکن است تدریجا، به عدم احساس خوب عادت کنید. علائم متداول آن عبارتند از: خستگی، ضعف، سردرد، کاهش وزن، درد قفسه سینه و رنگ پریدگی پوست

در موارد شدید یا طولانی‌تر کمبود ویتامین B12 و کم‌خونی خطرناک، ممکن است علائم عصبی نیز در مبتلایان مشاهده شود. این علائم عصبی می‌توانند شامل مشکلاتی، همچون راه رفتن ناپایدار، نوروپاتی محیطی که نوعی بی‌حسی در بازوها و پاها است، ضعف عضلانی، افسردگی، از دست دادن حافظه، زوال عقل و… شوند.

از دیگر علائم کمبود ویتامین B12، که نتیجه آنمی ناشی از کم‌خونی خطرناک است، تهوع و استفراغ، گیجی، یبوست، سوزش معده و از دست دادن اشتها را می‌توان نام برد.

علل کم خونی خطرناک

کم‌خونی خطرناک شامل التهابات خودایمنی در معده و ضعف در جذب ویتامین B12 در روده کوچک می‌شود. در حالیکه کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12، می‌تواند به سبب کمبود ویتامین B12 در مواد غذایی مصرفی رخ دهد؛ اما کم‌خونی خطرناک بر اثر ضعف و ناتوانی در جذب  ویتامین B12 ایجاد می‌شود. دو نوع کم‌خونی خطرناک وجود دارد: نوع خود ایمنی و نوع ژنتیکی

در برخی موارد، کم‌خونی خطرناک، با بعضی از بیماری‌های غدد درون ریز خودایمنی نیز دیده می‌شود، بیماری‌هایی مثل: دیابت نوع یک، کم کاری پاراتیروئید، بیماری گریوز، بیماری آدیسون

در اکثر موارد کم‌خونی خطرناک، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های جداری حمله کرده و آن‌ها را از نابود می‌کند، سلول‌های جداری در معده «فاکتور ذاتی» تولید می‌کنند.

افراد در معرض خطر ابتلا به کم‌خونی خطرناک

کسانی که دارای سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری باشند، مبتلایان به دیابت نوع یک یا سایر شرایط ویژه خود ایمنی، افرادی که به دلایلی بخشی از معده آن‌ها برداشته شده باشد و افراد بالای 60 سال، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری کم‌خونی خطرناک هستند. خطر ابتلا به این بیماری با افزایش سن، بیشتر می‌شود.

تشخیص کم خونی خطرناک از سایر انواع کمبود ویتامین B12

گاهی، کمبودهای ویتامین B12 دیگر، با کم خونی خطرناک، اشتباه گرفته می‌شوند. کم‌خونی «پرنیشیوز» یک مشکل خود ایمنی است، که به سلول‌های جداری معده، آسیب می‌زند. کم خونی خطرناک ممکن است، دارای یک علت ژنتیکی هم باشد. همچنین برخی از کودکان مبتلا به کم‌خونی «پرنیشیوز» با نقص ژنتیکی متولد می‌شوند، که مانع ایجاد فاکتور ذاتی یا عامل درونی، در بدن آن‌ها می‌شود. سایر عواملی که باعث کمبود ویتامین B12 می‌شوند، عبارتند از: عدم وجود فاکتور ذاتی، مشکلات روده کوچک، التهاب در پوشش معده (گاستریت آتروفیک) گاسترکتومی، عفونت در دستگاه گوارش، مصرف طولانی از داروهای ضد اسید.

بیماری‌های داخلی روده کوچک هم، ممکن است سبب ایجاد کمبود ویتامین B12 شوند. این بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:

• • بیماری کرون
  • بیماری سلیاک
  • اچ‌آی‌وی

اگر به دلایلی، بخش ایلئوم روده کوچک برداشته شود، احتمال دارد، کمبود ویتامین B12 رخ دهد. اختلالات در فلور طبیعی باکتری روده کوچک هم، می‌تواند سبب  کمبود ویتامین B12 شود. همچنین گاهی آنتی‌بیوتیک‌ها سبب کمبود باکتری‌های ضروری، برای حفظ جذب مناسب روده می‌شوند. غالبا برای تشخیص دقیق کم خونی خطرناک، باید چند آزمایش انجام داد، مانند: شمارش کامل خون و تست سطح ویتامین B12

آزمایش شمارش کامل خون، مواردی مانند هموگلوبین و هماتوکریت، و بطور کلی کم‌خونی را بررسی می‌کند. اما اگر احتمال تشخیص کمبود ویتامین B12 به عنوان علت کم خونی وجود داشته باشد، پزشک درخواست آزمایش سطح ویتامین B12 خواهد داد.

آنتی‌بادی‌های فاکتور ذاتی و سلول جداری خون

در یک سیستم ایمنی طبیعی، آنتی بادی‌ها مسئول پیدا کردن باکتری و ویروس هستند؛ سپس میکروب‌های مهاجم را مشخص می‌کنند. در بیماری‌های خودایمنی مثل کم‌خونی پرنیشیوز، سیستم ایمنی بدن، دچار ناتوانی در تشخیص بافت بیمار از بافت سالم می‌شود. در این صورت، اتوآنتی‌بادی‌ها، سلول‌های معده‌ای که فاکتور ذاتی تولید می‌کنند را نابود میسازند و یا عملکرد آن‌ها را مختل می‌کنند.

درمان کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12

کم‌خونی پرنیشیوز و دیگر کم‌خونی‌های ناشی از کمبود ویتامین B12 را که بر اثر سوء جذب روده کوچک بوجود می‌آیند، با تزریق داخل عضله B12، توسط پزشک درمان می‌شود. مکمل‌های‌ خوراکی ویتامین B12 با دوز بالا، می‌توانند برای درمان بعضی از افراد مبتلا به کم‌خونی خطرناک موثر باشند.

ویتامین B12 در تولید گلبول‌های قرمز موثر است، بدن به مقدار کافی ویتامین B12 نیاز داشته و می‌تواند آن را از موادغذایی مانند: تخم مرغ، گوشت، شیرهای غیر لبنی غنی شده (سویا و…) دریافت کند. پس از مصرف ویتامین B12، این ویتامین به معده و جایی که فاکتور ذاتی به آن متصل شود، می‌رود؛ سپس هر دو در انتهای روده کوچک جذب خواهند شد.

درمان کم خونی خطرناک

برای درمان کم خونی خطرناک باید یک فرآیند دو قسمتی طی شود، در واقع پزشک اختلالات مربوط به کمبود ویتامین B12  را درمان می‌کند. تزریق ویتامین B12، در طول یک دوره دنبال می‌شود، این تزریق را می‌توانید هر روز و یا هفتگی انجام دهید و تا وقتی که سطح B12 به مقدار طبیعی و سالم بازگردد، این روند ادامه دارد. در چند هفته ابتدایی درمان، احتمالا پزشک فعالیت بدنی شما را محدود خواهد کرد. پس از آنکه سطح ویتامین B12 به محدوده موردنظر رسید، فقط یک‌ بار در ماه نیاز به تزریق دارید؛ حتی ممکن است خودتان نیز بتوانید این تزریق‌ها را انجام دهید.

بعد از رسیدن سطح ویتامین B12 شما، به محدوده سالم، پزشک دوزهای خوراکی مکمل B12 را جایگزین تزریق خواهد کرد. بر اساس کمبود فاکتور ذاتی، جایی که احتمال ضعف جذب ویتامین B12 در روده وجود داشته باشد، شاید تزریق ویتامین B12، به عنوان تنها راه درمان کم‌خونی خطرناک معرفی شود.

عوارض کم خونی خطرناک

یکی از عوارض بسیار خطرناک این بیماری، سرطان معده است. پزشک می‌تواند در صورت لزوم، علائم سرطان را در بررسی‌های منظم و توسط تصویربرداری و بیوپسی تحت نظر بگیرد. بیوپسی در حقیقت، به معنای برداشتن بخشی از سلول‌ها و یا بافت‌ها، به منظور معاینه است. این نمونه را از هر قسمت بدن می‌توان گرفت، و سپس زیر میکروسکوپ بررسی خواهد شد.

دیگر عوارض کم خونی خطرناک به شرح زیر است:

• • آسیب عصبی محیطی
  • مشکلات دستگاه گوارش
  • مشکلات قلبی
  • مشکلات حافظه
  • گیجی یا سایر علائم عصبی

این عوارض اغلب در صورت طولانی شدن کم خونی خطرناک رخ می‌دهد. برای بسیاری از مبتلایان به کم خونی خطرناک، نیاز به دوره درمان و نظارت طولانی است، این امر می‌تواند از آسیب به سیستم‌های مختلف بدن، جلوگیری کند.