پاسخ به رایج‌ترین سوالات پیرامون پلی‌کیستیک‌تخمدان

وقتی صحبت از پلی‌کیستیک‌تخمدان می‌شود باید پرسید در ابتدا از سیستم تخمدان‌ها و نقش آن در رحم چه می‌دانید؟ کارایی آن در بدن و عواملی که موجب اختلال در عملکرد تخمدان می‌شود را می‌شناسید؟ اختلال در عملکرد تخمدان‌ها چگونه موجب به وجود آمدن کیست و در نتیجه بیماری‌هایی از جمله فیبروم و پولیپ رحم می‌شوند؟ نقش هورمون‌ها در ایجاد چنین اختلال‌هایی چیست؟ در وبسایت mayoclinic در تعریف این سندروم آمده است:

« سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک اختلال هورمونی شایع در بین زنان در سنین باروری است. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک ممکن است دوره های قاعدگی نادر یا طولانی مدت یا سطح هورمون مردانه (آندروژن) بیش از حد داشته باشند. تخمدان ها ممکن است مجموعه های کوچک متعددی از مایعات (فولیکول ها) ایجاد کنند و نتوانند به طور منظم تخمک ها را آزاد کنند.

علت دقیق PCOS ناشناخته است. تشخیص و درمان زودهنگام همراه با کاهش وزن ممکن است خطر عوارض طولانی مدت مانند دیابت نوع 2 و بیماری قلبی را کاهش دهد.»

در بدن زنان دو عدد تخمدان به اندازه‌های حدودی 4 سانتی‌متر در دو طرف رحم قرار دارد که وظیفه‌ی آنها تخمک‌گذاری و تولید هورمون است. تخمک‌ها هر ماه 2 هفته بعد از قائدگی از تخمدان آزاد می‌شوند. در صورتی که رهایی تخمک‌ها منجر به بارداری فرد شود دیواره‌ی تشکیل شده در رحم ثابت می‌ماند؛ اما در غیر این صورت دیوار ضخیمِ تشکیل شده در رحم به کمک هورمون پروژسترون ریزش پیدا کرده و تخمک بالغ و بارور شده‌ی حاضر در رحم به همراه دیوار در حال ریزش طی 3 تا 7 روز خونریزی از بدن خارج می‌شود.

هورمون‌های زنانه (پروژسترون و استروژن) را بشناسید:

استروژن و پرژسترون هورمون‌های زنانه‌ای هستند که نقش مهمی در بلوغ فرد ایفا می‌کنند و از غدد فوق کلیه ترشح می‌شوند. این هورمون‌ها در شکل‌گیری پستان، انبوه موها و اندام زنانه نقش مهمی دارند. همچنین عوارضی که پس از یائسگی گریبان‌گیر زنان در این دوران می‌شود کاهش و افزایششان منوط به وجود همین دو هورمون است.

هیپوفیز نام غده‌ای درون‌ریز است که ترشح هورمون‌های LH  و  FSH را بر عهده دارد. در خصوص عملکرد این هورمون‌ها باید بگوییم در زمانی که تخمدان تصمیم به آزاد سازی فولیکول یا همان تخمک می‌گیرد هورمون FSH از هیپوفیز آزاد می‌شود و به تخمدان دستور می‌دهد 10 تا 20 تخمک را رشد داده و بالغ کنند.

ارتباط بارداری با پروژسترون و استروژن:

این تخمک‌ها در فرآیند بلوغ تولید استروژن و پروژسترون می‌کنند تا به رحم اجازه‌ی آماده شدن برای بارداری را صادر کنند. ضخیم‌شدن دیواره‌ی رحم بعد از آزادسازی فولیکول‌ها به عهده‌ی هورمون پروژسترون است. حال وظیفه‌ی هورمون LH  چیست؟ حدود 12 تا 16 روز بعد از آخرین قائدگی فرد، غده‌ی هیپوفیز این هورمون را ترشح می‌کند تا به تخمدان‌ها دستور آزادسازی بالغ‌ترین تخمک را صادر کند.

آزادسازی این تخمک ورود آن را به رحم فرد باعث می‌شود. حال در صورتی که ورد تخمک بالغ به رحم منجر به بارداری نشود به  مدت 3 تا 7 روز با ریزش دیواره‌ی رحم خونریزی به وجود می‌آید. مدت زمان خونریزی از یک فرد تا فرد دیگر متفاوت بوده و بستگی به شرایط بدنی هر فرد منحصر به فرد است. همچنین عدم بارداری فرد به افزایش FSH منجر خواهد داشت. این چرخه‌ی قائدگی تا زمان یائسگی هر ماه در یک چرخه‌ی 28 تا 30 روزه در بدن فرد رخ می‌دهد.

قائدگی نامنظم منجر به PCO می‌شود!

حال زمانی که فاصله‌ی دو چرخه‌ی قائدگی بیش از 35 روز باشد یعنی فرد دچار  Oligomenorrheaیا همان قائدگی نامنظم است. بالاتر از دو هورمون استروژن و پروژسترون گفتیم، هورمون‌هایی که منحصر به اندام زنانه هستند؛ اما درواقع هورمونی که فعل تخمک‌گذاری در بدن را تحریک می‌کند یک هورمون مردانه به نام تستوسترون یا همان آندروژن است که به میزان اندکی در بدن  همه‌ی زنان موجود است.

 حال اگر میزان آندروژن بیش از آنچه باید در بدن زنان وجود داشته باشد  تخمک‌گذاری با اختلال مواجه می‌شود. علاوه بر اختلال در تخمک‌گذاری، تولید کیست‌هایی با نام PCO را که با نام سندروم پلی کیستیک تخمدان می‌شناسیم نتیجه‌ی افزایش هورمون آندروژن در بدن زنان است.

کیست‌های PCO چه زمانی ایجاد می‌شوند؟

زمانی که تخمک‌ها برای بالغ شدن از تخمدان با دستور FSH آزاد می‌شوند، کیسه‌ی اطراف برخی از این تخمک‌های آزاد شده، هنگام آزاد شدن از تخمدان پاره نمی‌شوند و به همان صورت تبدیل به کیست می‌شوند. این کیست‌ها در طی چندین ماه امکان ازدیاد و بزرگ‌تر شدن دارند.

به طور کلی کیست‌هایی که قطری زیر 3 سانتی‌متر دارند را در زمره‌ی کیست‌های مهم و چندان تاثیرگذار نمی‌شمارند؛ اما چنانچه بیش از 3 سانت رشد کنند و یا در هر تخمدان چندین کیست موجود باشد عوارضی مانند PCO روی بدن فرد رخ می‌دهد. گاهی این عوارض به صورت تغییرات متابولیک آشکار می‌شود. از جمله این تغییرات به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• • پر مویی
  • چاقی‌های شکمی
  • پریودهای دردناک
  • دردهای زمان PMS
  • سندروم پیش از قائدگی‌های دردناک
  • ریزش مو
  • چرب شدن پوست

همه‌ی این موارد به هورمون‌های مردانه مرتبط است. تا اینجا مشخص شد بالا بودن هورمون مردانه بیش از میزان نیاز در بدن افراد با اندام جنسی منتسب به زنانه منجر به چه عوارضی می‌شود؛ اما افزایش هورمون‌های زنانه منجر به چه عوارضی می‌شوند؟

عوارض ناشی از بالا بودن هورمون‌های زنانه:

ازدیاد استروژن:

میزان بالا بودن استروژن، بدن را با اختلال‌هایی مواجه می‌کند، حال اگر برای مدت طولانی و در طی چندین سال سطح استروژن بدن بالا باشد احتمال بروز سرطان سینه در فرد به وجود می‌آید. باید بدانید که هورمون استروژن در استخوان‌سازی، تقویت سیستم ایمنی و آماده کردن بدن برای بارداری نقش مهمی را ایجاد می‌کند.

به همین دلیل هم قرص‌های LD و HD که نقش تنظیم‌کننده‌ی استروژن و پروژسترون دارند و به منظور جلوگیری از بارداری‌های ناخواسته تجویز می‌شوند، در جلوگیری از پوکی استخوان نقش دارند. چاقی و لاغری بیش از اندازه منجر به تولید نوعی استروژن می‌شود که نقش مستقیم در ایجاد اختلال قائدگی دارد.

ازدیاد پروژسترون:

پروژسترون از این رو در بارداری حائز اهمیت است که در تشکیل دیواره‌ی داخلی رحم نقش‌آفرین است. میزان بالای این هورمون می‌تواند منجر به احتباس آب و در نتیجه ایجاد یبوست در فرد شود. هورمون‌های LH و FSH می‌تواند منجر به تعادل در ترشح پروژسترون شده و اینگونه از ایجاد اختلال در قاعدگی و عوارض پیش از یائسگی جلوگیری می‌کند.

ازدیاد هورمون تستوسترون:

افزایش این هورمون علاوه بر افزایش کیست‌های تخمدان منجر به ایجاد یکی از شایع‌ترین کیست‌های تخمدانی به نام پلی‌کیستیک تخمدان یا همان  PCO می‌شود.

ازدیاد انسولین:

افزایش میزان انسولین بدن با عدم کنترل قند خون و افزایش آندروژن ارتباط مستقیم دارد، علاوه بر این کاهش میزان روی بدن منجر به تحریک افزایش آندروژن می‌شود. به همین سبب توصیه می‌شود زنان نسبت به مکمل‌های مصرفی خود حساس باشند تا کمبودهای بدنشان را تامین کنند.

ازدیاد هورمون پرولاکتین:

هورمون پرولاکتین مربوط به شیردهی در زنان است و بعد از زایمان غدد شیردهی را تحریک به ترشح شیر می‌کند. میزان بالای این هورمون منجر به تحریک علائم منوپوز (یائسگی) شده و روی تخمک‌‌گذاری اثر می‌گذارد. همچنین اختلالات خواب موجب بالا رفتن هورمون کورتیزول یا همان هورمون استرس شده و همین میزان پرولاکتین را افزایش می‌دهد.

افزایش پرولاکتین منجر به مختل شدن هورمون‌های گنادوتروپین می‌شود و همین منجر به بالا رفتن LH می‌شود. هر دو این این‌ها نهایتا منجر به عدم تخمک‌گذاری و ناباروری در فرد می‌شود.

درواقع آنچه منجر به بالا رفتن احتمال ابتلا به بیماری‌هایی چون فیبروم رحم، پولیپ رحم و حتی PCO در افراد می‌شود بالا رفتن استروژن و به طور کل هورمون‌های جنسی زنانه است. با به هم خوردن تعادل این هورمون‌ها خطراتی نظر آنچه گفته شد فرد را تهدید می‌کند.

اهمیت مصرف قرض‌های ضد بارداری برای تعادل هورمون‌های جنسی زنانه:

قرص‌های ضد بارداری به تعادل هورمون‌های جنسی زنانه کمک می‌کنند و در نتیجه از احتمال ایجاد کیست‌های تخمدانی نظیر PCO و عارضه‌هایی چون ریزش مو با الگوی مردانه، چرب شدن پوست و بروز آکنه‌ها جلوگیری می‌کند.

در ادامه به سراغ چیستی کیست‌ها، انواع آن‌ها، شکل درمان چه به کمک داروها و چه از لحاظ اصلاح سبک زندگی، کمک گرفتن از مکمل‌ها و آزمایش‌های حیاتی تشخیص بیماری صحبت خواهیم کرد.

کیست‌های تخمدانی و انواع آن:

کیسه‌هایی حاوی مایعاتی همچون خون با با بافت‌هایی از بدن که حالت عفونی دارند را کیست گویند که اگر اندازه‌ای بین 5 تا 10 سانتی‌متر داشته باشند باید حتما از رخم خارج شوند؛ چراکه احتمال پارگی، انتشار عفونت و دردهای شدید را در پی دارند.

تقسیم‌بندی کیست‌ها:

• کیست فانکشنال

در اثر ادامه پیدا کردن رشد فولیکول‌ها بعد از تخمک‌گذاری، این نوع از کیست به وجود می‌آید که غالبا طی 2 الی 3 ماه با کمک دارو و اصلاح سبک زندگی می‌توان آن را درمان کرد.

• کیست فولیکولی

این نوع از کیست درواقع همان تخمک‌های آزادشده هستند که فرصت وارد شدن به رحم را از دست داده‌اند، این کیست هم که احتمال تبدیل شدن به PCO را دارند با دارو قابل درمان است.

• کیست جسم زرد

هرگاه تخمک‌ها برای ورود به رحم آزاد می‌شوند، فولیکول‌ها شروع به ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون می‌کنند به این ترشحات جسم زرد گفته می‌شود که در واقع چنانچه منافذ بسته شود در اثر تجمع مایعات به وجود می‌آیند. از آنجایی که برخی افراد برای تخمک‌گذاری از قرص کلیموفن استفاده می‌کنند ریسک ابتلا به این نوع کیست در آن‌ها بالاست.

• کیست آدنوم

این نوع کیست خاص زنانی است که در نزدیکی زمان یائسگی یا میانسالی خود به سر می‌برند.

• آندومتریوز

کیست‌های آندومتریوز خارج از رحم و نزدیک به تخمدان‌ها تشکیل می‌شوند و روش درمانی متفاوتی از آنچه مطرح شد دارند.

• PCO

PCO مجموعه‌ای از کیست‌هاست که در تخمدان به وجود می‌آید. درواقع فولیکول‌ها در طول رشد خود هرگاه به میانه‌ی چرخه می‌رسند، پاره نمی‌شوند و درنتیجه به صورت کیست در همان‌جا باقی می‌مانند.

از علائم PCO یا سندروم پلی‌کیستیک تخمدان چه می‌دانید؟

• • اختلال در نظم قائدگی
  • طولانی شدن قائدگی که آن را منوراژی می‌خوانند.
  • قائدگی‌های خیلی شدید با نامِ دیسمنوره که بعضا همراه با دردهای فراوان و غیرقابل تحمل هستند.
  • جوش و آکنه
  • دردهای لگنی
  • پی ام اس‌های همراه با دل‌درد و سردرد
  • افزایش و ضخیم‌شدن موی صورت
  • چرب‌شدن پوست و مو
  • ایجاد جوش‌های زیاد روی سر
  • تیرگی و زخیم‌شدن کشاله‌ی زان، زیر بغل و دور پستان‌ها 

تشخیص سندروم پلی‌کیستیک:

افرادی که برای تشخیص سندروم پلی کیستیک تخمدان به پزشک زنان مراجعه می‌کنند ممکن است یک یا دوتا از علائم گفته‌شده را داشته باشند، برخی با همه‌ی علائم مراجعه می‌کنند و دیگرانی هم بدون هیچ نشانه‌ای و صرفا به این دلیل که فواصل قائدگی ایشان بیش از 35 روز بوده نگران می‌شوند و برای تشخیص به پزشک مراجعه می‌کنند. درمواردی حتی شخص به صورت کاملا اتفاقی در سونوگرافی متوجه وجود کیست‌های تخمدانی خود می‌شود.

درواقع اولین باری که متوجه یکی از این علائم و به وجود آمدن مشکل فیزکی ناشی از آن یا حتی عدم تعادل هورمونی می‌شوید باید به پزشک مراجعه کنید تا اینجا مهمترین قدم در تشخیص سندروم تخمدان پلی‌کیستیک برداشته‌اید؛ ولی دو مورد که در تشخیص بالینی این عارضه اهمیت دارد انجام سونوگرافی و آزمایش کامل خون.

فاکتورهایی مثل هورمون استروژن، پروژسترون، LH، FSH حتی هورمون‌های تیروئید، پرولاکتین، ویتامین D، انسولین و قند خون همگی در تشخیص نهایی اثرگذار است. این آزمایش باید 10 روز بعد از پایان پریود انجام شود و به هیچ‌وجه در زمان‌های نزدیک به پریود بعدی و پریود قبلی یا در طول دوره‌ی خونریزی نتیجه‌ی آزمایش قابل اعتنا نیست.

مهم‌تر اینکه حتی در صورتی‌که جواب سونوگرافی منفی باشد نباید به آن اکتفا کرد؛ چراکه برخی از کیست‌ها به دلیل شفافیتی که دارند دارای اکوژنیستی پایینی هستند به این مفهوم که چربی‌های دور شکمی و چربی‌های اطراف رحم اجازه‌ی دیده شدن کیست‌های شفاف را در سونوگرافی نمی‌دهند.

بنابراین بهترین راه تشخیص در ابتدا انجام آزمایش خون با توجه به علائمی که فرد دارد و در مرحله‌ی بعد انجام سونوگرافی از طریق واژن می‌تواند موقعیت دقیق کیست‌ها را مشخص کند.

در مرحله‌ای که آزمایش‌ها و نتیجه‌ی سونوگرافی را نزد پزشک می‌برید BMI بدن توسط پزشک بررسی می‌شود؛ چنانچه شاخص چاقی بین ۲۵ تا ۳۰ باشد فرد دارای اضافه وزن است، این عدد بالای  ۳۰ باشد فرد در محدوده‌ی چاقی گرید ۱ و ۲ قرار می‌گیرد.

درواقع بسیاری از افرادی که از این عارضه شکایت دارند مشکل اضافه وزن را هم به دوش می‌کشند. اولین‌بار یک پزشک آلمانی متوجه شد اکثر کسانی که با سندروم پلی کیستیک تخمدان، مشکل اختلال در قائدگی و رنج موهای زائد مراجعه می‌کنند با مشکل اضافه وزن هم درگیر هستند.

بر این اساس می‌توان معضل انسولین را به این قضیه بسیار مرتبط دانست، قند خون بالا و چاقی هر دو موجب ترشح هورمون استروژن شده و خود این موضوع یکی از دلایل اصلی پلی کیستیک تخمدان محسوب می‌شود.  از روش‌های درمانی این معضل استفاده از قرص‌های هورمونی مانند سیپروترون، کامپاوند یا دیان، روکین یاسمین و از رده قرص‌هایی که می‌توان در مدت زمان کوتاه‌تری استفاده کرد به دوفاستون ومدوروکسی پروژسترون اشاره کرد.

قابل توجه است مصرف هریک از این قرص‌ها سیکل مصرف، دوره‌ی مخصوص و حتی عوارض مخصوص به خودشان را دارند. اینکه قرص‌های هورمونی گاهی با عوارض بدی همراه هستند دلیلی است که برخی از افراد به غلط درمان خود را کامل نمی‌کنند، درحالی‌که مصرف همین داروها به برخی از افراد با شرایط بدنی خاص خود به ویژه آن‌ها که لاغر هستند و لزوما PCO باعث چاقی در ایشان نشده است، بسیار کمک‌کننده است.

دوفاستون

افراد تصور می‌کنند که قرص‌های هورمونی از دو قسمت استروژن و پروژسترون تشکیل شده‌اند؛ اگرچه در برخی از آن‌ها واقعا چنین است اما در بعضی دیگر از این قرص‌ها پروژسترون به همراه اسرودایل وجود دارد که هر دو این‌ها با وجود داشتن عوارض دارای درمان هم هستند و در درمان‌های طولانی‌مدت حتی قادر به کاهش عوارض رحم و سینه هم هستند. علاوه بر این در کاهش ابتلا به پوکی استخوان در زنان هم نقش آفرین است.

با این همه امکان اینکه در طولانی مدت عوارض فیزیکی و روحی بدی از خود به جا بگذارند هم همیشه وجود دارد؛ از همین رو مهم است که این قرص‌ها زیر نظر پزشک مصرف شود و هرگز خودسرانه مصرف آن را میانِ سیکل درمان قطع نکنید. هرگاه دوره‌ی کامل درمان خود را سپری کنید دیگر نیازی نیست نگران اختلالات گفته‌شده در بدنتان باشید.

جراحی پلی‌کیستیک تخمدان:

پیش‌تر هم گفتیم که کیست‌هایی که زیر 3سانتی‌متر باشند جای نگرانی خاصی ندارند؛ چراکه به راحتی با دارو  درمان می‌شوند و نیازی به جراحی یا لاپاراسکوپی وجود ندارد؛ ولی چنانچه اندازه‌ی این کیست‌ها بزرگ‌تر از 5 سانتی‌متر و در تعداد بالا باشند و پزشک تشخیص خطر پارگی را بدهد در آن صورت حتما باید با جراحی کیست‌ها را از بدن فرد خارج کند.البته پیش از انجام جراحی با انجام آزمایش‌های بایوسگی و کارسینومی نسبت به خوش‌خیمی و بدخیمی کیست اطمینان حاصل می‌کنند؛ درصورتیکه کیست از نوع خوش خیم باشید نیازی به جراحی و خارج شدن از بدن ندارد.

اهمیت انجام آزمایش CBC: سی بی سی

به کمک آزمایش سی بی سی که در آن سلول‌های خونی شمارش می‌شوند پزشک می‌تواند متوجه به‌هم خوردگی میزان هورمون‌های بدن شود. توجه داشته باشید گاهی فرد به دلیل عوامل مختلفی از جمله ریزش مو اقدام به مصرف مکمل‌ها می‌کند. مکمل‌هایی که حاوی آهن و زینک زیاد باشند می‌توانند دلیل به هم ریختگی سطح هورمون در بدن فرد شوند همین عاملی در بدتر شدن اوضاع است. به همین دلیل به کمک آزمایش سی بی سی در کنار آزمایش خون مشخص خواهد شد عامل به هم ریختگی هورمون‌ها کم و زیاد شدن چه چیزی در بدن بوده تا با قطع مصرف یا حتی تجویز به مصرف به تعادل رسیدن هورمون‌ها را تسهیل کنیم.

قرص‌های ضدبارداری چگونه به رفع کیست‌های تخمدانی کمک می‌کند؟

قرص‌های ضدبارداری به دلیل دارا بودنِ میزان مشخصی از پروژسترون و استروژن به متعادل شدن سطح هورمون‌های بدن کمک می‌کنند. این مطلب از آنجا که تخمک‌گذاری را متوقف می‌کند، خود نقش مهمی در به وجود آمدن کیست‌های جدید بازی می‌کند و درواقع اینگونه مانع از تشدید سندروم تخمدان پلی‌کیستیک در بدن می‌شود.

حتی می‌توان گفت مصرف این قرص‌ها موجب می‌شود برخی علائم پی سی او همچون ریزش مو با الگوی مردانه، چرب‌شدن پوست و آکنه جلوگیری می‌کند. در کنار آن فرد لازم است توجه ویژه‌ای به علائم منحصربه فرد بدن خود داشته باشد که لزوما در همه‌ی زنان یکسان بروز پیدا نمی‌کند.

مشکلاتی چون اضافه‌وزن، عدم تحرک، الگوی غلط تغذیه‌ای و مواردی که در مقاله‌ی «درمان پلی‌کیستیک تخمدان با قرص LD» به توضیح آن  پرداخته‌ایم. در مقاله‌ی مورد اشاره که تکمیلیِ مقاله‌ی فوق است همچنین از چیستی کیست‌ها، چگونگی به وجود آمدنشان، انواع آن‌ها و در نهایت نوع درمان منحصر به فرد هریک از آن‌ها صحبت کرده‌ایم.